Avtomatika va elektrotexnologiya

Algoritmik tillarga qiyosiy tavsifnoma 
 
Hozirda  insoniyat  faoliyatining  barcha  jabhalariga  shaxsiy  elektron  hisoblashmashinalari 
(ShEHM) shaxdam qadamlar bilan kirib bormoqda. Asosan ShEHMlarga  mo‘ljallangan, hamda 
murakkab jarayonlarning hisob ishlarini bajarish va juda katta ma‘lumotlar tizimi bilan ishlashni 
tashkil etuvchi yangi algoritmik tillar sinfi brogan sari kengayib bormoqda. 
Bu tillar jumlasiga quyidagi ko‘proq ishlatilayotgan tillarni kiritish mumkin: 
1.  Beysik tili; 
2.  Delphi tili; 
3.  C tili va hakozo. 
Programma  tuzishni  o‘rganishni  boshlovchilarga  mo‘ljallangan,  savol-javob  sistemasida 
ishlaydigan,  turli-tuman  jarayonlar  algoritmini  yozishga  qulay  bo‘lgan  tillardan  biri  BEYSIK 
(BASIC) tilidir. Beysik tilining nomi ingliz so‘zi (Beginner's All-purpose Symbolic Instruction 
Code)  ning  o‘qilishiga  mos  kelib,  boshlovchilar  uchun  belgili  ko‘rsatmalar  kodi(tili)  degan 
ma‘noni anglatadi. Beysik tilini yaratish ustidagi ishlar 1963 yilning yozidan boshlangan. Tilning 
ijodkorlari taniqli olimlar T.Kurst va J.Kemeni hisoblanadi. Hozirga kelib Beysik tilining turli xil 
yangi  ko‘rinishlari  ishlab  chiqilmoqda  va  ulardan  foydalanib  millionlab  dasturchilar  ajoyib 
programmalar yaratishmoqda. 
Endi nisbatan mukammalroq bo‘lgan Delphi va Si algoritmik tillari haqida 
qisqacha fikr yuritsak. 
Delphi  tili  1969  yili  N.Virt  tomonidan  yaratilib  mashhur  olim  Blez  Delphi  nomi  bilan 
ataldi.  Bu  til  N.Virtning  o‘ylashi  bo‘yicha  programmalashning  zamonaviy  texnologiyasiga  va 
uslubiga, strukturali programmalash nazariyasiga asoslangan va boshqa programmalash tillaridan 
muayyan yutuqqa ega til bo‘lishi lozim edi. Mazkur til: 
  Programmalashtirish konstepstiyasini va strukturasini sistemali va aniq 
  ifodalaydi; 
  Programma tuzishni sistemali olib borish imkonini beradi; 
  Programma tuzish uchun boy termin va struktura sxemalariga ega; 
  Yo‘l qo‘yilgan xatoliklarni tahlil qilishning yuqori darajadagi sistemasiga ega. 
1981  yili  Delphi  tilining  halqaro  standarti  taklif  etildi  va  IBM  PC  tipidagi  shaxsiy 
kompyuterlarda  Delphi  tilining  Borland  firmasi  tomonidan  ishlab  chiqilgan  Turbo-Delphi 
oiladosh  tili  keng  qo‘llanila  boshlandi.  Hozirda  Turbo-Delphining  bir  qancha  versiyalari 
yaratilib,  yuqori  darajadagi  programmalar  yaratish  imkoniyatlari  borgan  sari  kengaytirilib 
borilmoqda: 
  4.0  versiyasidan  boshlab  programma  yozishni,  taxrirlashni  va  natijalar  olishni 
osonlashtirish uchun yangi integrallashgan muhit hosil qilindi; 
  5.5  versiyasining  paydo  bo‘lishi  bilan  Turbo-Delphida  ob‘ektli  programmalash 
imkoniyati paydo bo‘ldi; 
  6.0  versiyasidan  boshlab  esa  Delphi  programmasi  ichiga  quyi  programmalash  tili 
bo‘lmish  Assembler  tilida  yozilgan  programmalarni  qo‘shish  holati  hosil  qilindi.  Shu  bilan  bir 
qatorda tilning integrallashgan muhiti ham bir qator o‘zgarishlarga ega bo‘ldi. 
C  tili  1972  yili  D.Richi  tomonidan  turli  xil  EHMlar  uchun  universal  til  sifatida  ishlab 
chiqilgan  va  dasturchi  programma  tuzish  jarayonida  hisoblash  mashinasining  imkoniyatlaridan 

---

keng foydalanishi mumkin. Shuning uchun, bu til barcha narsani qilishga qodir degan tushuncha 
hosil bo‘lgan.  
Hozirda amalda foydalanilayotgan ko‘pgina operastion sistemalar C tilida yaratilgan. 

---