Автоматика асослари ва микропроцессор техникаси

Бошқарувчи тизимларнинг турлари. 
Бошқарувчи тизимнинг биринчи фарқ қилиш белгисига асосан 3 турга 
ажратилади: 
1. Стабиллаштирувчи бошқарувчи тизимлар. Стабиллаштирувчи тизимлар 
олдиндан ўзгариш қонунияти маълум бўлмаган безовталовчи таъсир остида 
бошқариладиган объектда бир ѐки бир нечта бошқариладиган катталикнинг 

---

 
13 
берилган қийматларини ушлаб туради. Масалан: частотани, кучланишни, 
температура ва бошқа катталикларни стабиллаштирувчи тизимлар. 
2. Дастур ѐрдамида бошқариладиган тизим. Бу турдаги тизимларда буюрувчи 
таъсир олдиндан аниқланган ва вақтга боғлиқ равишда ўзгариши 
таъминланади. Баъзи ҳолларда бу боғланиш бошқариладиган жараѐннинг 
қандайдир параметри билан боғлиқ бўлиши мумкин. Масалан, ҳаракатланувчи 
объектларни бошқаришда бошқариш дастури объектнинг босиб ўтган йўлига 
боғлиқ равишда ўзгариши мумкин. Бундай тизимлар бошқариш тажрибасида 
кенг тарқалган. Масалан: ИЁД ишини бошқариш, ҳар хил дастгоҳ, станок ва 
саноат роботлари, манипуляторларни бошқариш.
3. Эргашувчи бошқарувчи тизим. Бундай тизим бир бошқариладиган объектдаги 
катталикни иккинчи объектдаги катталик билан боғлиқ равишда ўзгартиришни 
таъминлайди. Бунда кузатувчи қурилма иккинчи объектдаги бошқариладиган 
катталикни кузатади ва бирламчи сигнални яратади. Бу сигнал эргашувчи 
қурилма ѐрдамида маълум ишловдан ўтиб, керакли бўлган катталикнинг 
ўзгриш қонуниятини шакллантиради. Шу тарзда автомобилларда ўт 
олдиришни илгарилатиш бурчаги, автомобил ғилдирагининг қотиб қолишини 
йўқотишни бошқариш ҳал қилинади. 
Бошқарувчи тизимлар иккинчи фарқ қилиш белгиси асосида икки турга бўлинади: 
1. Очиқ занжирли бошқариш тизимлари, 
2. Ёпиқ занжирли бошқариш тизимлари. 
Бошқарувчи тизимлар учинчи фарқ қилиш белгиси асосида икки турга бўлинади: 
1. Ўз-ўзидан мослашувчи автоматик бошқариш тизими. 
2. Ишлаш шароитининг ўзгаришига мослашиш қобилияти бўлмаган бошқариш 
тизимлари. 
Ўз-ўзидан мослашувчи автоматик бошқариш тизимлари шу билан ажралиб 
турадики, улар таркибига қўшимча қурилмалар киритилган бўлади. Бу қурилма 
тизимнинг ишлаш шароити ўзгариши билан унинг структурасида керакли 
ўзгартиришларни, алгоритмларни танлаб олишни бажаради. Оқибатда тизим ўз 
хусусиятларини сақлаб қолади.
Бошқариш техникасида бошқарувчи тизимларнинг узлуксиз ва узлукли 
турларга ҳам ажратилади. Узлуксиз бошқарув тизимларида сигналлар вақт бўйича 
узлуксиз кўринишида бўлади.