Автоматика асослари ва микропроцессор техникаси

Автоматик бошқариш — технологик операцияларни белгиланган кетма-кетликда автоматик равишда бажарилишини ва бошқариш объектига нисбатан таъсирларнинг муайян муттасиллигини топшириқ бергичдан келадиган сигнал бўйича ишлаб чиқишдан иборат. Бошқарувчи қурилма бош Хо сигнални қабул қилиб уни бошқариш сигнали Х га айлантиради ва бажарувчи қурилма БҚ орқали бошқариш объекти БО га таъсир қилади (2, в - расм).


Автоматик ростлаш системасининг структураси
Ҳар бир технологик жараён технологик катталиклар деб аталадиган ўзгарувчан физик ва кимёвий катталиклар (босим, температура, намлик, концентрация ва ҳоказолар) билан характерланади. Қуйидаги схема бўйича автоматик ростлаш системаси элементларини кўриб ўтамиз.
I — ғалаёнланувчи таъсирлар

3-расм. Автоматик ростлаш системасининг бир контурли берк функционал схемаси.
Қийматни стабиллаш ёки бир текисда ўзгаришини таъминлаш зарур бўлган катталикка ростланувчи катталик деб аталади. Ростланувчи катталикнинг қийматини стабиллаш ёки маълум қонун бўйича ўзгаришини таъминлайдиган асбоб автоматик ростлагич деб аталади. Ростланувчи катталикнинг айни пайтда ўлчанган қиймати ростланувчи катталикнинг ҳозирги қиймати Хх дейилади.
Ростланувчи катталикнинш технологик регламент бўйича айни вақтда доимий сақланиши шарт бўлган қиймати ростланувчи катталикнинг берилган қиймати Хб дейилади. Технологик регламент ростланувчи катталикнинг ҳозирги ва берилган қийматларини вақтнинг ҳар бир онида тенг бўлишини талаб қилади.
Х—Хе — Х ростланаётган катталикнинг берилган қийматдан четга чиқиши ёки хато деб аталади. Амалда кўпинча хомашёнинг сарфи ва таркиби, аппаратлардаги температура, босим ва бошқа турли катталикларнинг ўзгариши кузатилади. Технологик жараённинг мақсадга мувофиқ равишда, оқиб ўтишига тескари таъсир кўрсатувчи ҳамда системалардаги моддий ва энергетик балансни бузувчи ўзгарувчилар ғалаёнланувчи таъсирлар деб аталади.
Ҳар бир бошқариш системасида кириш ва чиқиш катталиклари бўлади. Кириш катгаликларга хом ашёнинг бошланғич ҳолатини характерловчи ўзгарувчи ҳамда вақт ўтиши билан ўзгарадиган ускуна катталиклари, технологик жараённинг оқиб ўтишини аниқловчи ўзгарувчилар киради. Кириш катталиклари ростланадиган ва ростланмайдиган бўлиши мумкин.
Чиқиш катталикларига чиқариладиган мақсулот сифатини (кимёвий таркиб, зичлик ва бошқалар) характерловчи кўрсаткичлар, шунингдек, ҳисоблаш йўли билан аниқланадиган техник-иқтисодий кўрсаткичлар киради.
Моддий ва энергетик балансга риоя қиладиган машина ёки аппарат ростланувчи объект дейилади.