Avtomatika asoslari va ishlab cнiqarisн jarayonlarini avtomatlasнtirisн

 
 
 
 
 
9.1-jadval. Avtomatlashtirish sxemalarining shakli va turlari 
 
№  Sxemalar  ko‘rinishi 
(shakli) 
Shifri 
№  Sxemalar turlari  Shifri 
1  Elektr 
E 
1  Strukturaviy 
1 
2  Gidravlik 
G 
2  Funktsional 
2 
3  Pnevmatik 
P 
3  Printsipial 
3 
4  Kinematik 
K 
4  Bog‘lanish (montaj) 
4 
5  Optik 
L 
5  Ulanish 
5 
6  Vakuumli 
V 
6  Umumiy 
6 
7  Gazli 
X 
7  Joylashish 
7 
8  Avtomatik 
A 
8  Boshqa sxemalar 
8 
9  Aralash 
S 
9  Birlashgan 
0 
 
Masalan,  elektr  bog‘lanish  sxemasi  quyidagicha  shifrlanadi:  E4  (Elektr,  4  – 
bog‘lanish (montaj). 
 
9.2.1. Avtomatlashtirishning funktsional sxemalari 
 
Funktsional    sxemalar      moslamalarni,  elementlarni,  vositalarni  o‘zaro 
bog‘lanishlarini  va  harakatlanishlarini  ifodalaydi.  Elementlar    sxemada 
to‘rtburchak shaklida belgilinadi, ularning orasidagi aloqalar  esa strelkali chiziqlar 
bilan  belgilanadi.  Strelkaning  yo‘nalishi    signalning    o‘tishini    ko‘rsatadi  (9.1  - 
rasm).  
Funktsional  sxemalar  asosiy  texnik  hujjat  hisoblanadi  va  ular  texnologik 
jarayonning alohida bo‘g‘inlarining avtomatik nazorat, boshqarish va rostlashning 
funktsional-blok tartibini aniqlaydi va boshkarish ob’ektidagi asbob va vositalarni 
yoritadi. 

---

 
105 
Umumiy  holda  funktsional  sxemalar  chizma  shaklida  bajariladi  va  unda 
texnologik  qurilmalar,  truboprovodlar, 
kontrol-o‘lchov  asboblari,  texnik 
vositalarining  shartli  belgilanishlari  va  ularning  o‘zaro  aloqalari    qo‘rsatiladi. 
Qo‘shimcha  qurilmalar  (rele,  avtomat,  ta’minot  manbalari,  o‘chirgichlar, 
saklagichlar) funktsional sxemalarda ko‘rsatilmaydi. 
 
 
                          TE