Avtomatika asoslari va ishlab cнiqarisн jarayonlarini avtomatlasнtirisн

8.6.  Gidravlik rostlagichlar 
 
  Gidravlik  rostlagichlarda  suvdan  olinadigan  energiya    hisobiga  suvni 
tarqatish  jarayonini  avtomatik  rostlash  va  oqimni  me’yorlashni  amalga  oshirish 
mumkin. 
Sug‘orish  tizimlarida  suv  tarqatishni  avtomatlashtirishda  qo‘llanuvchi 
zatvor  avtomatlarning  bir  necha  turi  mavjud:    “Neyrpik»  tipidagi  zatvor 
avtomatlar, to‘g‘ri harakatlanuvchi avtomatik zatvorlar va boshqalar. 
«Neyrpik» tipidagi avtomatik zatvorlar bir xil holatga o‘rnatilgan gidravlik 
zatvor-rostlagichlar  bo‘lib,  bu  holda  zatvorning  holati  rostlanuvchi  sathga  mos 
keluvchi nuqta atrofida bo‘ladi.  
Bu  zatvorlar  yordamida  3  xil    usulda  sathni 
rostlash mumkin. 
«Neyrpik»  tipidagi  zatvor-avtomatlarning  sxemasi  8.5  -  rasmda 
ko‘rsatilgan. 
Yuqori b’ef bo‘yicha rostlashda bitta datchik o‘rnatilgan bo‘lib, o‘rnatilgan 
sathda zatvor bir tarafdan  qarama-qarshi, lekin bir biriga teng momentlar ta’sirida, 
ya’ni  zatvorni  og‘irligidan  hosil    bo‘luvchi    moment  va  qarshi  yuk  momenti 
hisobiga ikkinchi tarafdan sath datchigiga ko‘rsatiluvchi gidrostatik bosim ta’sirida 
o‘z holatida, ya’ni balans holatida bo‘ladi. 

---

 
99 
Agar  zatvor  oldidagi  sath  ko‘tarilsa  yoki  pasaysa,  tenglik  yo‘qoladi  va 
zatvor  berilgan  sath  o‘z  holiga  qaytishi  uchun  zarur  bo‘lgan  kattalikka  ochiladi. 
Rostlash  jarayonida  turli  tebranishlarni  yo‘qotish  maqsadida  zatvorlar  tarkibiga 
moyli amortizatorlar kiritiladi.  
Pastki  b’ef  bo‘yicha  sathni  stabellash  zatvori  xam  shu  tartibda 
harakatlanadi, lekin sath datchigi pastki b’ef tarafidan o‘rnatiladi. 
Aralash  rostlovchi  avtomat  zatvor    normal  ish  jarayonida  pastki  sath 
bo‘yicha rostlashni amalga oshiradi, agar suv sathi yuqori b’ef bo‘yicha ko‘tarilib 
ketsa, yoki suv yetishmasligi natijasida kelsa suv ko‘rib qolishi kuzatilsa avtomatik 
ravishda yuqori b’ef bo‘yicha rostlash amalga oshiriladi. Bunday zatvorlar mahsus 
kameraga  joylashtirilgan  ikkita  sath  datchigiga  (membranali  pukak)  ega:  ularning 
biri  yuqori,  ikkinchisi  pastki  b’ef  bilan  bog‘langan.  Yuqori  b’ef  datchigi 
belgilangan sath yuqoriga ko‘tarilganda zatvorni ochadi, shuningdek sath minimal 
qiymatga erishganda uni yopadi. Bir vaqtni o‘zida pastki b’ef kamerasidagi datchik 
uning belgilangan sathini ushlab turadi.