|
Avstriya islohotlar davrida Mariya Tereziya va Iosif II
Gabsburglaming eng ko‘zga ko‘ringan yo‘lboshchilaridan biri imperator Mariya Tereziya bo‘lgan. U 1740-yil ya’ni 23 yoshida boshqaruvga kelganida Avstriya ulkan, lekin tarqoq davlat edi. Ayrim graflar ushbu vaziyatdan foydalanib
qolish maqsadida yosh va tajribasiz toj sohibasini meros masalasida qiynagan. Mariya Tereziyaning bu jarayondagi asosiy dushmani prussiyalik Friderix II bo‘lgan, uning tashabbusi sanoqsiz urushlami keltirib chiqargan. Pirovardida
Avstriya boy yerlarini Prussiyaga berishga majbur bo‘ldi, biroq Mariya bundan
chuqur aziyat chekmadi. Aksincha, u o‘z yerlarini saqlab qolish va mamlakatni
zamonaviylashtirishga qattiq kirishdi. Raqiblariga chap berish maqsadida hozirga
qadar ta ’sir kuchini yo‘qotmagan islohotlar o ‘tkazdi. Avvalambor, u qo‘shin
hamda moliyaviy ishlami qayta tashkillashtirdi. Feodal o ‘lkalardan markaziy
boshqaruvli yagona davlat barpo etdi. Barcha bolalaming olti yoshdan maktabga
borishi majburiy qilib qo‘yildi.
Boshqaruvdagi shu kabi og‘irliklarga qaramasdan, Mariya Tereziya о‘ziga xosoilaviy hayot uchun ham vaqt ajratgan. Imperator juda baxtli hayot kechirgan va ajoyib ona bo‘lgan. U 16 bolani dunyoga keltirgan, farzandlariga o ‘z maslahatlari va daldalari bitilgan maktublar yo‘llab turgan. Hatto, farzandlari ulg'ayganda va oilali bo‘lganda ham ularga ochiqchasiga o‘z fikrlarini bitgan. Mariyaning bu kabi jon kuydirishi uning bolalariga qanchalik xayrixohligidan darak beradi. O‘ziga qolsa, butun Yevropaning bor taxtini farzandlari va nabiralari egallagani ma’qul edi. Qizi uchun shuhratparastlarcha, sevgidan nom-nishonsiz nikoh shartnomasini tuzgan. Natijada bu yo‘l bilan farzandining oilaviy baxtsizligiga erishdi. Uning qizlari ichidan eng taniqlisi Mari Antoinette bo'lib, u Fransiya inqilobi davrida Fransiya qirolichasi sifatida qatl qilindi. Mariya Tereziyaning og‘li Yozefga bo‘lgan munosabati og‘ir edi, sababi u otasiga nemis imperatori sifatida ergashgan va Avstriya yerlarini u bilan birga boshqargan. Uning radikal tarzdagi islohotlari va katolik cherkoviga qarshi yuritgan siyosatidan onasi
unchalik ham rozi emasdi. Xalq orasida Mariya Tereziya juda ardoqlangan. 1780-yilda u vafot etganida katta motam bo‘lgan. Ulkan inqilobchi sifatidagi xizmatlarini Avstriya Respublikasi juda qadrlaydi. 1980-yilda uning vafotiga 200 yil to ‘lishi munosabati bilan kumush tanga, xat markasi va uning sevimli qarorgohi sanalmish Shyonbrunn qasrida yirik ko‘rgazma o‘tkazilgan. Qolaversa, ko‘pchilik Mariyaning qiyofasida Avstriyaning ham oila, ham ishda birdek muvaffaqiyatga erisha olgan ilk amaldor ayolini ko‘radi.
Otasi vafotidan keyin, Lotarinskiydan bo'lgan Frans I qirol etib saylangan, uni onasi bilan birga Avstriyaning Gasburg mol-mulki boshqaruvini amalga oshiradi. Ularning birgalikdagi boshqaruv davri keng miqyosli transformatsion faoliyat bilan ajralib turdi, chunki yetti yillik urush davrida Avstriyani vayron qilish arafasida turgan va islohotlarga ehtiyoj aniq bo'lgan.
Onasining o'limidan so'ng, 1780 yilda Iosif keng transformatsion rejalarni amalga oshirish uchun mustaqil kirishadi. Iosif II dasturi ma'rifiy absolyutizm tizimining izchil ifodasi edi. O’sha davrda bu vaziyatga “Iosif o'z davrining eng faol odamlaridan biri edi, u o'zini ham, boshqalarni ham ayamay, ishdan butunlay charchatgan edi” deya ta’rif beriladi. Uning son-sanoqsiz sayohatlari zafarli yurishlar emas, balki vijdonli auditorning mashaqqatli ishi edi. U hamma narsaga shaxsan kirib, u yuqoridan keladigan islohotlar orqali Avstriyaning Yevropadagi mavqeini ko’tarishga urinar edi.
Buning uchun, avvalambor, davlat hokimiyatini kuchaytirish zarur edi va shu sababdan ham Iosif davlatning tashqi va ichki kuchini mustahkamlash, byurokratik markazlashtirish, monarxiyaning turli qabilalarini birlashtirgan, feodal kelib chiqishning eski erkinliklarini buzgan va cherkovni davlatga bo'ysundirish bo'yicha eski avstriyalik an'anaga amal qildi. Tuzatish shaklida, ammo u o'zboshimchalik bilan matbuotda dolzarb masalalarni ochiq muhokama qilishga va monarxning harakatlarini ochiq tanqid qilishga imkon berdi va bu orada 1781 yil 11 iyunda Matbuot haqida qonunni qabul qildi.
Uning xayrixohlik faoliyati barcha qashshoqlarga - mazlum dehqonchilikdan tortib to yetimlarga, kasal, kar, soqov, noqonuniy fuqarolarga qadar davom etdi. U juda shafqatsiz edi, ayniqsa tashqi siyosatda u faqat o'z davlatining manfaatlarini va ehtiyojlarini hisobga olgan. Shu ma'noda, u sekin astalik bilan Mariya Tereza yuritgan tashqin siyosatga ta'sir ko'rsatdi.
Avstriyada o'n yillik hukmronligi davrida (1780-1790) u bir qator islohotlarni amalga oshirdi, ularning asosiylari dehqonlarning zulmdan ozod qilinishi va ularning yerlariga egalik qilish tartibiga o’zgartirish kiritdi. Iosif II ning eng chuqur va doimiy islohoti sud jarayonlariga ta'sir qildi ("Advokat Iosif"). Biroq, u Gabsburg imperiyasining yerlari va viloyatlari avtonomiyasini tugatdi, Germaniyaning Vengriya, Transilvaniya, Galitsiyani mustamlaka qilishigasharoit yaratib berdi.
Shuningdek, uning hukmronligi davrida avtonom Vengriya manfaatlariga ta'sir ko'rsatgan nemis tili Muqaddas Rim imperiyasi bo'ylab tarqaldi.
O'lim to'shagida, jiddiy azob-uqubatlarga qaramay, Imperator Iosif oxirgi kungacha davlat ishlari bilan shug'ullandi va 1790 yil 20 fevralda vafot etdi.
Do'stlaringiz bilan baham: | 
