|
“Ҳаво ва сув ресурсларини
муҳофаза қилиш” фани
2-МАВЗУ
Атмосферада кечадиган
физик ва кимёвий жараёнлар.
.
Маърўза ўқитувчиси: т.ф.н. (PhD) Кучкарова Дилафруз
Хуррамовна
Комков В.А Энергосбережение в жилищно-коммунальном
хозяйстве : Учебное пособие / В.А Комков, Н.С Тимахова ; рец.
В.В Шершнев. - [б. м.] : Инфра-М, 2017 : ИНФРА-М, 2019. - 207 с
; 204 с. - Библиогр.: с. 195
Бестужева А.С Гидроэкология Часть 2: Природоохранные
сооружения речной гидротехники / А.С Бес-тужева ; рец. Д.В
Козлов. - [б. м.] : МГСУ, 2017. - 196 с. - Библиогр.: с. 196
Косимова С., Шокирова Ш. Атроф мухит мухофазаси.
Ташкент, “Укитувчи”, 2018.
Комков В.А Энергосбережение в жилищно-коммунальном
хозяйстве : Учебное пособие / В.А Комков, Н.С Тимахова ; рец.
В.В Шершнев. - [б. м.] : Инфра-М, 2017 : ИНФРА-М, 2019. - 207 с
; 204 с. - Библиогр.: с. 195
Банников А. Г., Рустамов А.К., Вакулин А.А. Охрана природы.-
М., Агропромиздат, 2017.
Асосий адабиётлар
1. Кириш
2. Ўзбекистон Республикасидаги ташқи мухитнинг
замонавий ҳолати ва келгусидаги муаммолари.
3. Атмосфера ифлосланиши хақидаги умумий
малумотлар.
https://water.usgs.gov/edu/watercycleuzbek.html
РЕЖА
Инсон, қолаверса барча жониворлар олами яшаѐтган атроф-
муҳит, табиий ҳодисалар, жумладан вулқонлар, ер қимирлаши,
самовий жисмлар тушиши, тўфон, довул, яшиндан ўт келиши,
қурғоқчилик, шунингдек бевосита одамларнинг ҳаѐт фаолияти
билан ўзгариши, ифлосланиши кузатилади. Инсон зоти билан
боғлиқ атроф-муҳитнинг ифлосланиши хусусида тўхталиб
ўтамиз.
Аниқ маълумотларга қараганда, ҳозир ҳар бир киши ўзининг ҳаѐт
фаолияти бир йил мобайнида 1м
3
аҳлат қолдиради. Шунча миқдордаги
чиқинди шаҳар, республика ѐки ҳамдўстлик давлатлари миқѐсида
кўриладиган бўлса, унда атроф-муҳитимиз қанчалик ифлосланиб
кетишини тасаввур қилиш мумкин бўлади. Масалан, биргина Фарғона
шаҳрида 150 минг тонна аҳлат чиқариб ташланади. Чунончи, ҳар бир
тонна хўжалик чиқиндиларидан ўртача 250 кг макулатура, 30 кг қора
металл, 3,5 кг рангли металл ажратиб олиш мумкин. Ваҳоланки, бундай
тадбиркорликка бизда етарлича эътибор берилмайди. Чиқинди моддалар
маълум ҳаражатлар эвазига чиқариб ташланади ѐки йўқотиб юборилади.
Манбаларда қайд этилишича, хўжалик аҳлатлари тадбиркорлик билан
махсус усулда ѐқиладиган бўлса, улардан маълум даражада фойда кўриш
мумкин. Биргина Москва аҳлат ѐқиш заводи йилига 100 тонна қайноқ буғ
ҳосил қилиб, у уй-жой ва хўжаликларни ҳарорат билан таъминлаш
тизимига сарфланади.
Айтиш мумкинки, биргина Фарғона шаҳридан олиб чиқиладиган
аҳлатлар учун ярим милллион рубль сарф бўлади. Ўша аҳлат-
чиқиндилардан тадбиркорлик билан фойдаланилса, халқ хўжалиги,
жумладан саноат учун керакли маҳсулотлар (металл, қоғоз, тола ва ҳоказо),
иссиқлик олиш ва уларни тегишли мақсадлар учун ишлатса бўлади.
Мингларча одамлар яшаши учун истиқомат жойлари барпо этар
эканлар, бунинг натижасида бокира табиатда қандайдир ўзгариш содир
бўлади, оқибатда табиат камбагаллашади.Инсон қурилиш материали
сифатида табиий ўрмонларни керагича кесади.Демак,ўсимлик дунѐси
қисқариб,ўз навбатида,атмосфера ҳавосининг мусаффо бўлишига раҳна
тегади,тупроқ эррозияга учрайди,ер ости сувлари камая боради,кучкилар
пайдо бўлиб,сел натижасида жарликлар ҳосил бўлиши мумкин.
Келтирилган лавҳа - бу катта ҳаѐтдан бир қатрагинадир.Табиатга нисбатан
кўр-кўрона ѐндошиш,унинг эҳсонларидан аѐвсиз, бережа фойдаланиш
пироваридида огир асоратлар қолдириши мумкин.
Инсон табиат бойликларидан,унинг эҳсонларидан оқилона,режали фойдаланмас экан,у ўз
марҳаматини кўрсатавермайди. Табиатга таъсир этишда баъзан жиддий хатоликларга йўл
қўйилиши мумкин. Буни Орол фожиасида кўрса бўлади.
Минтақадаги экология вазияти нисон назоратидан чиқиб кетди.Орол атрофи иқлими кескин
ѐмонлашмоқда.Денгизнинг
қуриган
тубидан
туз
ва
қумнинг
ҳавога
учуши
кучаймоқда.Минтақадаги ичимлик сувнинг асосий манбалари-Амударѐ ва Сирдарѐнинг
пестицидлар билан хатарли равишда бўлганиши ва туз босиши давом этмоқда.Сизот сувлари
кўтарилмоқда,бог ва токзорлар нобуд бўлмоқда,иморатлар емирилмоқда.Тупроқ унумдорлиги
пасаймоқда ,яйловлар завол топмоқда.Денгиз суви ҳаддан ташқари шўрланиши оқибатида унда
балиқ овлаш тўхтаб қолди.Саҳро кенгайишининг жаҳон аҳамиятига молик маданий,тарихий ва
меъморий ѐдгорликларга вайрон қилувчи таъсири кучайиб бормоқда. Мазкур экология
фалокатининг халқ хўжалигига етказаѐтган иқтисодий зарари умуман Орол атрофи бўйича йилига
бир неча миллиард сўмга етмоқда. Шуни айтиш керакки,нобуд бўлаѐтган табиат
дурдоналарини,айниқса нисон ҳаѐтини ҳеч қандай пул билан ўлчаб бўлмайди.Орол денгизи
қуриб,Орол бўйлари саҳрога айланиб бораѐтганлигига мустақил республикалар давлат ҳамда
хўжалик идораларининг денгиз ҳавзасида ишлаб чиқарувчи кучларни жойлаштириш
стратегиясини нотўгри танлаганликлари,ер ва сув бойликларидан экстенсив фойдаланганлиги,бу
ерларда асосан пахта ва шоли етиштиришга берилиб кетганлиги сабаб бўлмоқда.
Do'stlaringiz bilan baham: | 
