Авлоний номидаги Халқ таълими тизими раҳбар ва мутахассис ходимларини қайта таёрлаш ва малакасини ошириш институти

2. (“Кооперация”) ёки “Бирлашма” – Агар ота-оналарнинг муносабати фарзандларига нисбатан ижобий бўлса, демак, улар ижтимоий иситилган образда муносабатда бўлишади. Бу шкаланинг мазмуни қуйидагича таърифланади: Ота-она фарзандининг ишларига ва режаларига қизиқади, болага ҳамма нарсада ёрдамлашишга, унга ҳамдард бўлишга интилади. Ота-оналар фарзандларининг ижодий ва ақлий қобилиятларини юқори баҳолайди, у билан фахрланади. У боланинг мустақиллиги ва ташаббускорлиги учун уни тақдирлайди, у билан тенг бўлишга интилади. Ота-она болага ишонади, мунозарали масалаларда унинг фикрини маъқуллайди.
Бу шкала бўйича паст балларда ота-оналар-фарзандларига
нисбатан тескари муносабатда бўладилар.
3. “Симбиоз”.-Бола билан муомалада шахслараро оралиқни акс эттиради. Бу шкала бўйича юқори балларда ота-оналар симбиотик муносабатга интилади, яъни ҳаёт қийинчиликлари ва кўнгилсизликларидан уни сақлашга интилади. Ота-она доимо боладан хавотирланади, фарзанди унга кичкина ва ҳимоясиз бўлиб туюлади, фарзанди шароитга кўра, мустақил бирор иш қилмоқчи бўлганда, ота-онанинг хавотирланиши янада ортади, чунки ота-она ўз ихтиёри билан ҳеч қачон фарзандига мустақил бўлишга изн бермайди.Бу шкала бўйича-паст балларда ота-оналар-фарзандларига нисбатан тескари ва қўпол ҳамда совуқ муносабатда бўладилар.
4. “Авторитар” ёки қаттиққўллик, талабчанлик”- бола хулқ-атворини назорат қилиш ва йўналишини акс эттиради. Бу шкала бўйича - юқори балларда ота-оналарнинг ўзаро муносабатида якка ҳукмронлик (авторитаризм) яққол кўриниб туради. Ота-она ҳамма нарсада ўз таъсирини ўтказишга ҳаракат қилади. Бола ўз эрки билан ҳаракат қилмоқчи бўлса, қаттиқ жазоланади. Ота-она фарзандидан сўзсиз бўйсунишни ва тартибни талаб қилади. Ота-оналар фарзандининг ижтимоий етуклигини синчиклаб текширадилар ва ижтимоий муваффақиятларни талаб қилади. Бундай ота-она ўз фарзандининг индивидуал хусусиятларини, одатлари, фикрлари, ҳисларини яхши билади, лекин инобатга олишни хоҳламайди.
5. “Кичик омадсиз” ёки “инфанталлик” - Бу тур ота-оналарнинг ўз фарзандини тушиниш ва идрок қилиш хусусиятларини акс эттиради. Бу шкала бўйича ота-она муносабатининг юқори балларида фарзандининг етилмай қолганлиги, шахсий ва ижтимоий ночорлиги тан олинади. Ота-она фарзандини ҳақиқий ёшига нисбатан кичик, деб қарайди. Боланинг ҳислари, фикрлари, қизиқишлари ва ишқибозликлари ота-онага болаларча, яъни жиддий эмасдек туюлади, фарзандини ёмон таъсирларга берилувчан, омадсиз, ҳаётга мослаша олмайдиган деб тасаввур этади. Шунинг учун ота-она фарзандини ҳаёт қийинчиликларидан асрашга ва унинг ҳаракатларини қаттиқ назорат қилишга интилади. Бундай ота-оналар уларни ҳар доим ҳимоя қилишга ҳаракат қилишади.
Шунингдек, ота-оналарнинг ўз фарзандига нисбатан уларни тарбиялашлари жараёнида қўллайдиган тарбиянинг нуқсонли омилларини қай даражада билдираётганликларини аниқлаш усулларидан ҳам фойдаланиш мумкин.
Худди шу мақсадда чет эл психологлари Э.Г.Эйдемиллер, В.Юстицкислар томонидан тузиб чиқилган ва миллий муҳитга мослаштириб қайта ишлаб чиқилган «ТАРБИЯ НУҚСОНЛАРИ» омилларини (Ўсмирлар варианти) аниқловчи тест анкета саволномаларидан фойдаланиш тавсия этилади. Тест саволлари, омиллар номи ва танқидий, қўшимча, яъни меъёридан ортиқча балларнинг берилиши қуйидаги кўринишда бўлади:

“ТАРБИЯ НУҚСОНЛАРИ” ОМИЛЛАРИНИ АНИҚЛАШ ТЕСТИ