Август 2020 10-қисм

Davriy nashrlar va gazetalar:
1. “Til va adabiyot ta’limi” jurnallari.
2. “Ma’rifat” gazetasining turli nashrlari.
Internet materiallari:
1. http: www referat.uz-Turli fanlardan referatlar to’plamiga boy sahifa. O’quvchilarga juda 
foydali ma’lumotlar keltirilgan. 
2. http: G’G’ www. online bi-Informatsion sahifa bo’lib, unda deyarli ixtiyoriy mavzudagi 
ma’lumotlarni topishingiz mumkin.
3. www.ziyouz.com G’ . Abduraxmonov “Ona tili o’qitish metodikasi” .

---

40
Август 2020 10-қисм
Тошкент
TARBIYA DARSLARIDA KAYKOVUSNING ,,QOBUSNOMA’’ASARIDAN 
FOYDALANISHNING AHAMIYATI
Nigora Abdusalimova Abduraximovna
[e-mail]
Farg’ona viloyati Quva tumani 51- maktab
ona tili va adabiyot fani o’qituvchisi
[phone]
Annotatsiya:
mazkur maqolada ,, Tarbiya’’ darslarida XI asr adabiyotining buyuk mutafakkiri 
kaykovusning ,,qobusnoma’’asaridan foydalanishning ahamiyati, asarning didaktik ahamiyatga 
ega ekanligi, bola tarbiyasida eng muhim manbalardan biri ekanligi asoslanadi.
Kalit so’zlar:
tarbiya, manba, mutafakkir, tarjima, sharqshunos, ilm-fan, nodir nusxa,
,,Qobusnoma’’ XI asrda yaratildi. Bu davrda jamiyat ancha rivojlanganbo’lib, ilm-fan, san’at va 
adabiyot ma’lim darajada taraqqiy etgan edi. Abu Abdulloh Rudakiy, Abul Qosim Firdavsiy Tusiy, 
Ahmad unsuriy, Abul Hasan Farruxiy, Nizomul Mulk, umar Hayyom, Nosir Xisrav kabi qator 
shoir va yozuvchilar X-XI asrning yirik namoyandalaridir. ,,Qobusnoma’’ ham mazkur asrning 
mevasidir.
,,qobusnoma’’ rus va G’arb sharqshunoslarining, Sharq olimlari va pedagoglarining diqqatini 
jalb etadi. Bu olimlar ,,Qobusnoma’’ni diqqat bilan o’rganadilar va o’z tillariga tarjima qiladi
-
lar. Masalan, 1786-87-yillarda Muhammad Siddiq Rashidiy laqabi bilan uyg’ur tiliga, taxminan 
1861-yilda Ogohiy tomonidan o’zbek tiliga, 1880-1881-yillarda esa qayum Nosiriy tomonidan 
tatar tiliga tarjima qilinadi. Bu tarjimalar turkiy tildagi eng nodir nusxalar bo’lib qoladi.Demak, 
,,Qobusnoma’ ’sharqshunos olimlarning diqqatini o’ziga jalb etdi va jahon tillariga tarjima qilindi. 
,,Qobusnoma’’ning muallifi Kaykovus Kaspiy dengizining janubiy qirg’og’ida yashovchi Gilon 
qabilasidandir.U 412-hijriy yilida tug’iladi va o’z asarini 475-hijriy (1082-1083 melodiy) yilida 
yaratadi.Bu haqida Kaykovus o’z asarida : ,,Sana 475 da boshladim,’’-deb ma’lumot beradi.Bu 
davrda kaykovus 63 yoshda bo’lib, anchagina keksayib qolgan edi, o’z asarini esa o’g’li Gilon 
shohga bag’ishlaydi.
Alloma ,,Qobusnoma’’ni yaratishdan oldin o’z salaflarining asarlari bilan tanishadi.O’z zamo
-
nasida yaratilgan pedagogik asarlarni o’qib chiqadi. O’sha davrdagi madaniy shaharlar, mamlakat
-
lar bilan ham tanishadi ,jumladan, Buxoro, Samarqand shaharlariga, Xorazm o’lkasiga boradi va 
u yerdagi olimlar bilan suhbatlashadi, ularning ilmiy- pedagogik ishlarini o’rganadi. 
Rus va G’arb pedagog olimlari bola tarbiyasiga, uning axloqiy masalalariga qanchalik e’tibor 
bergan bo’lsalar, Sharq olimlari ham bola tarbiyasiga shunchalik katta e’tibor berganlar.Bu tar
-
biya Sharq olimlari tomonidan yaratilgan asarlarda o’z ifodasini topdi. Jumladan, mashhur hind 
masali ,,kalila va Dimna’’, Nizomul Mulkning ,,Siyosatnoma’’, Nosir Xisravning ,,Saodatno-
ma’’,Yusuf Xos Hojibning ,,qutadg’ubilik’’, Mahmud qoshg’ariyning ,,Devonu lug’otit turk’’, 
Ahmad Yugnakiyning ,,Hiybatul haqoyiq’’,AlisherNavoiyning ,,Mahbub ul-qulub’’kabi asarlar 
imuhim ahamiyatga ega bo’lgan manbalardir. ,,Qobusnoma’’esa shular jumlasidandir. Bu asarlar
-
da, asosan, insonparvarlik, tarbiya, ilm-fan, axloq va hunar masalalari asosiy o’rin egallaydi.Shun
-
day ekan yangi o’quv yilida kiritilayotgan ,,Tarbiya’’ darslarida yuqorida keltirilgan nodir asarlar 
qatorida Kaykovusning ,,Qobusnoma’’ kitobidan foydalanish ham maqsadga muvofiqdir.Buning 
uchun darsni o’tuvchi o’qituvchi, albatta, manba bilan tanishib chiqqan bo’lishi, unda berilgan 
ma’lumotlarni chuqur anglab yetishi muhimdir.
,,qobusnoma’’ 44 bobdan iborat bo’lib,bulardan to’rt bobi diniy xarakterdadir, qolgan 40 bobi 
hayotiy voqealarni ifoda etadi. Kaykovus o’zining hayotiy tajribalari bilan o’g’li Gilon shohni 
tarbiyalashni istaydi bu pand-nasihatlarini o’g’li uchun eng qimmatbaho meros deb ta’kidlaydi.U 
o’z asarida o’g’Ii Gilon shohga murojaat qilibdeydi: ,,Ey farzand, umidim shuki, sen shu pandlarni 
qabul qilgaysan.Bu bilan men otalik vazifasini bajo keltirgan bo’lurman. Bilgilki, xalqning rasmi, 
odati shundayki, yugurib-yelib, qidirib-axtarib dunyodan biror narsa hosil qiladilar va bu narsala-
rini o’zlarining yaxshi ko’rgan kishisiga qoldirib ketadilar.Men dunyoda mana shu so’zlarni hosil 
qildim, sen mening uchun eng qimmatbahosan. Menga safar vaqti yaqinlashdi, dunyodan nima 
hosil qilgan bo’lsam, sening oldingga qo’ydim, toki o’zingga bino qo’ymagaysan va o’zingga 
nomunosib ishlarni qilmagaysan’’.

---

41