|
Август 2020 10-қисм
Тошкент
учун интеллектуал вазифаларни қўймайди ва асосан ташқи таъсирга мўлжалланган бўлиб,
кўпинча тажовузкорликни тарғиб қилади [4].
Таъкидлаш жоизки, психологлар ва ўқитувчилар томонидан ишлаб чиқилган замонавий
компютер ўйинлари юқорида айтиб ўтилган камчиликлардан холи. Мактабгача таълим
муассасаларининг ўқув жараёнида уларни қўллашнинг афзалликлари олиб борилаётган
изланишлар ва психологик-педагогик тажрибанинг мавжудлигидан далолат беради. Ўйин
компютер дастурларининг замонавий ишлаб чиқарувчилари болаларнинг ёш хусусиятларини,
ўқув жараёнига бўлган эҳтиёжларни ва компютернинг мавжуд имкониятларини ҳисобга
олишади. Мавжуд талаблар ва тавсияларга мувофиқ фойдаланиладиган сертификатланган
компютер ўйинлари болаларни ўқитиш ва тарбиялаш усуллари ва ташкилий шаклларини
ривожлантириш, болалар фаолияти ва педагогик жараённи бойитиш учун идеал
имкониятларни очиб беради.
Ўйин амалий фикрлаш шаклларидан биридир. Ўйинда бола ўз билими, тажрибаси,
таассуротлари билан ҳаракат қилади, ўйиннинг мазмун соҳасида маъно касб этадиган,
ҳаракатнинг ижтимоий кўринишида намойиш этиладиган ўйин усулларини, ўйин
белгиларини акс эттиради. Ўйин, онгли фаолиятнинг ўзига хос хусусиятларига эга бўла туриб
ва боланинг атрофидаги табиий ва ижтимоий воқеликни англашни акс эттиришнинг амалий
шаклини ифодалай туриб, унга, мажозий айтганда, “ўз қобилиятининг қанотларини” ёйишга
имкон беради. Дунё ҳақидаги фикрлаш бўйича ўйин жараёнида бола ўйинда воқеликни акс
эттириш учун белгили (рамзий) тизимидан фойдаланади. Ўйинда бола томонидан воқеликни
акс эттириш аломатлари иерархик тузилишга эга бўлиб, у ташқи белгида - предмет, тасвир,
рамз, шу жумладан сўз билан воқелик тасвирини акс эттиради.
Тадқиқотлар шуни кўрсатадики, бола ўйиннинг онгли майдонида нейтрал (ҳозирги
вақтда) объектга эга бўлиш қобилиятини очиб беради. Айнан шу қобилият, компютерни
мактабгача ёшдаги болага ўйин воситаси сифатида киритиш учун асосий психологик
асосдир. Экранда пайдо бўлган тасвирни бола ўзи ўйиннинг сюжетини тузишда, компютер
дастурининг бадиий ва функционал имкониятларидан фойдаланган ҳолда ўйнашда маънога
бойитиши мумкин.
Болаларнинг ўйинидаги ҳақиқий предметни унга реал маънони бериш орқали ўйин
предметига алмаштириш, реал ҳаракатни эса ўйин ҳаракатига алмаштириш қобилияти
компютер экранидаги рамзлар билан мазмунли ишлаш қобилиятига асосланади. Шунинг
учун компютер ўйинлари оддий ўйинлар билан узвий боғлиқ бўлиши керак.
Агар оддий ўйинда бола ҳақиқатни “белгиловчи”, аммо жуда аниқ предметлар ёрдамида
акс эттирса, у компютер билан ўйнашда махсус ишлаб чиқилган ривожлантирувчи ўйин
дастуридан фойдаланиб, ўзининг тасаввуридаги тасвирга асосланган функционал “видео
кетма-кетликни” яратиши мумкин.
Бизнинг тадқиқотимиз учун компютер ўйинларидан мактабгача ёшдаги болаларнинг
диалогик нутқини ривожлантириш воситаси сифатида фойдаланиш имконияти масаласи
муҳим эди. Компютер технологияларининг нутқни ривожлантиришга таъсири, шу
жумладан, болаларнинг диалогик нутқини ривожлантириш бўйича махсус тадқиқотлар
ўтказилмаган, гарчи кўплаб муаллифлар компютер ўйинларининг мактабгача ёшдаги
болаларнинг нутқий (диалогик) мулоқотига рағбатлантирувчи таъсирини қайд этишган
бўлса ҳам [1, 2, 5].
Болаларнинг диалогик нутқини ривожлантиришда компютер ўйинларидан фойдаланиш
истиқболлари тадқиқотчиларнинг кузатувлари ва улардан фойдаланиш тажрибасини
умумлаштириш орқали тасдиқланади.
Компютер ўйин дастурларининг таҳлили уларнинг турли хил диалогик мурожаатларининг
намуналарини намойиш этиш имкониятларини очиб берди. Виртуал суҳбатдошларнинг
луқмалари функционал мақсади ва нутқий тузилиши жиҳатидан турлича, улар ҳиссий
таркиби жиҳатидан хушмуомала ва мазмун жиҳатидан бағрикенгдир.
Шундай қилиб, психологик-педагогик адабиётлар таҳлили шуни кўрсатдики, компютер
ўйинларини болалар боғчасининг дидактик воситалари тизимига киритиш боланинг
шахсини бойитишда ва унинг диалогик нутқини ривожлантиришда қўшимча омил бўлиши
мумкин. Уларнинг таркибига диалогик нутқнинг мажбурий киритилиши билан кечадиган
анъанавий ва компютер ўйинларининг комбинацияси, шубҳасиз, болаларнинг диалогик
кўникмаларни эгаллаш жараёнини фаоллаштиришга имкон беради. Анъанавий ва компютер
349
Do'stlaringiz bilan baham: |
