64
3.2.KXK metodik ish tizimida pedagogik diagnostikaning amalga
oshirishning didaktik tahlili
Mustaqillik davrida erishgandan keyingi dolzarb muammolardan biri yangi tarixiy
sharoitda jamiyatga, yurtga munosib kishilarni tarbiyalash edi. Bu esa ko‘rinib
turibdiki yoshlar, kelajak avloddir. Darhaqiqat, yoshlar respublikamizda juda katta
kuch hisoblanadi. Bu kuchni esa to‘g’ri yo‘naltirish o‘ziga xos yutuq va
kamchiliklarni, muammolarni to‘g’ri hal qila olish o‘sha davr, o‘sha sharoitdan
juda katta ma’suliyat talab qiladi.
Pedagogik
diagnostika
vositasida
tarbiyachilarda
muloqot
madaniyatni shakllantirish ularda tarbiyachi kasbi haqidagi aniq tasavvurlarining
mavjud bo‘lishini talab etadi. Biz pedagogik diagnostika vositasida kollej
o‘quvchilarini muloqot madaniyatini shakllanganligini pedagogik va psixologik
ijtimoiy mezonlaridan foydalandik.
Psixologik mezonlar o‘quvchilarning muloqot madaniyati haqidagi
tassavvurlarini anglab olishi; ularning muloqotchanlik haqidagi tasavvurlari
natijalarida namoyon bo‘ladi.
Kollej o‘quvchilarini muloqot madaniyatini shakllantirish maqsadida
biz “Mening kelajakdagi kasbim”, “Tarbiyachilarda muloqot madaniyatini
shakllantirish - davr talabi”, “Muallim - qalb me’mori”, “O‘qituvchi odobi”
mavzularida davra suhbatlari o‘tkazdik. Davra suhbatlarida soha mutaxasislari,
ustozlar, guruh rahbarlari bilan birgalikda tashkil etdik. Suhbatda o‘quvchilar
ishtirokchilarga savollar bilan murojaat qilishdi: “Vatanimiz ravnaqida kasbingizni
qanday o‘rni bor?”, “Siz o‘z kasbingizda faxrlanasizmi?”, “Jamiyat taraqqiyotida
o‘qituvchi kasbiningn o‘rnini qaday izohlaysiz?”, “O‘qituvchining qaysi
fazilatlarini muloqot madaniyatini eng muhimi deb xisoblaysiz?” kabi shularga
o‘xshash ko‘pgina savollar bilan murojaat qilishdi va ularda tarbiyachilarda
muloqot madaniyatini shakllantirish haqidagi tassavurlari shakllandi, jamiyat,
davlat taraqqiyotida tarbiyachi kasbining o‘rni beqiyosligi haqida tasavvurlari
kengaydi. Davra suhbatida guruh rahbari faoliyatida zarur muloqot jarayonidagi
65
fazilatlari haqida, har bir fazilatning yoshlarning tarbiyasidagi o‘rni haqida
ko‘pgina ma’lumotlarga ega bo‘lishdi va yaxshi ta’surotlarga ega bo‘ldilar.
Pedagogika tashxis vositasida o‘quvchilarning muloqot madaniyatini
shakllantirishda pedagogika kollejining o‘rni beqiyosdir. Biz tanalagan mavzuimiz
yuzasidan tadqiqot ishlarini Xiva Pedagogika kollejida tajriba-sinov ishlarini olib
bordik. Pedagogika tashxis vositasida kasb hunar kolleji o‘quvchilarini muloqot
madaniyatini shakllantirishdagi maqsadini aniqlab oldik. o‘quvchilarda muloqot
madaniyatini shakllantirish, o‘z kasbiga bo‘lgan munosabatini tarkib toptirish,
o‘quvchi-yoshlarning tarbiyasiga bo‘lgan munosabatni shakllantirishdan iborat.
Kollej o‘qituvchilarining faoliyatida o‘quvchilarning xulq atvorini kuzatish,
pedagogik tashxis vositasida ularda muloqot madaniyatini shalkllantirishga ta’sir
etuvchi omillar aniqlandi. O‘quvchilarni muloqot madaniyatini shakllantirish
jarayonni tashkil etishni takomillashtirish bevosita o‘quv ishlar bo‘yicha direktor
o‘rinbosari, guruh rahbarlari bilan suhbat o‘tkazish davomida olingan natijalar
tahlil qilindi va o‘quvchilarni shartli ravishda uch guruhga ajratdik.
Birinchi guruhga yuqori darajada muloqot madaniyati shakllangan
o‘quvchilar kiritildi. Bu guruhga kiruvchi o‘quvchilar o‘zaro suhbatlashuv,
shaxslararo suhbat va o‘zaro fikr almashuvi va so‘zlashuvida muloqotchan, o‘z
kasbining davlat ravnaqidagi ishtirokini uning mohiyatan yuqori darajada tushunib
etadi va o‘quv jarayonida zarur muloqot madaniyat haqidagi tasavvurlari yuqori
darajada shakllanganligi, o‘qituvchi kasbini hayotidagi o‘rnini erkin ifodalay
oladigan va amaliy faoliyatlarida ana shu xususiyatlarini namoyon eta oladi.
Ikkinchi guruhga o‘rta darajada muloqot madaniyati qisman
shakllangan o‘quvchilar kiritildi, o‘zaro suhbatlashuv, shaxslararo suhbat va o‘zaro
fikr almashuvi va so‘zlashuvida qisman muloqotchanligi namoyon bo‘ladi, o‘z
kasbini davlat ravnaqidagi ishtirokini turlicha tushunadi, tarbiyaviy jarayonda zarur
muloqot madaniyat haqidagi tasavvurlari o‘rta darajada shakllanganligi, o‘z
kasbini hayotidagi o‘rnini turlicha ifodalaydi, amaliy faoliyatlarida ana shu
xususiyatlarini qisman namoyon eta oladi.
66
Uchinchi guruhga kasbiy madaniyati shakllanmagan o‘quvchilar
kiritildi. Ularda umuman o‘rtoqlari bilan o‘zaro suhbatlashuv, shaxslararo suhbat
va o‘zaro fikr almashuvi va so‘zlashuvida muloqotchanligi shakllanmagan,
tarbiyaviy jarayonda zarur muloqot madaniyat haqidagi tasavvurlari past darajada
shakllanganligi, o‘z kasbini hayotidagi o‘rnini tushunishni xoxlamaydi, amaliy
faoliyatlarida ana shu xususiyatlarini namoyon etadilar.
Pedagogik tashxis vositasida muloqot madaniyatni shakllantirishga
doir tajriba-sinov ishlari uch bosqichda amalga oshirildi: aniqlovchi,
shakllantiruvchi, yakunlovchi.
Aniqlovchi bosqichda kollej o‘quvchilarini pedagogik tashxis
vositasida muloqot madaniyati qay tarzda shakllanganligi o‘rganildi, muloqot
madaniyatni shakllantirishga oid internet ma’lumotlari yig’ildi, o‘quvchilarning
muloqot madaniyati shakllantirish yuzasidan nazariy bilimlari mavjudligi
o‘rganildi. Pedagogik tashxis vositasida muloqot madaniyatni shakllanganligi
o‘rganildi va guruh rahbarlari bilan hakorlikda ularni tahlil qilindi, asosiy g’oyalar
belgilab olindi, uchrashuv va suhbatlarning asosiy tarkibiy qismlari aniqlandi.
Mazkur tashkil etilan suhbat va uchrashuvlar o‘quvchilarda muloqot
madaniyatni shakllantirishni hosil qila olishi uchun ular o‘quvchilar bilan
birgalikda muhokama etildi. O‘quvchilar ularning topshiriqlarini devoriy gazetalar
chiqarish, bukletlar tayyorlash bilan ifoda etishdi.
Asosiy bosqichda - kollej o‘quvchilarini muloqot madaniyati
shakllantirishga doir ishlar amalga oshirildi. Y’ni turli “Mening kelajakdagi
kasbim ”, “O‘quvchilarda muloqot madaniyatini shakllantirish - davr talabi”,
“Muallim - qalb me’mori”, “O‘qituvchi odobi” mavzularda davra suhbatlari va
ma’ruzalar tashkil etildi, pedagogik tashxis vositasida jarayonga pedagogik
texnologiyalarni joriy qilish, muloqot madaniyatni shakllantirish borasidagi
muammoga doir ma’ruzalar, davra suhbatlari shunga o‘shash bir qancha muloqot
madaniyatini shakllantirishga doir ma’naviy tadbirlar va tarbiyaviy soatlar tashkil
etildi.
67
Yakuniy bosqich jarayonida tarbiyaviy faoliyat shakllarining samarali
qo‘llanishiga doir tajriba o‘tkazildi. Kollej o‘quvchilarini pedagogika tashxis
vositasida o‘quvchining tarbiya ko‘rganligini aniqlash - bu o‘qituvchi tomonidan
shaxslararo munosabatlar tizimida amalga oshiriladigan o‘quvchining shaxsiy
xususiyatlari va sifatlarining shakllanganlik darajasini belgilash jarayonidir.
Ta’kidlash joizki, hozirgi vaqtda tarbiya ko‘rganlikni aniqlash muammosi
pedagogik tashxis etishning yangi yo‘nalishlaridan biri bo‘lib, nazariy jihatdan
ishlab chiqish bosqichi hisoblanadi.
Pedagogik tashxis vositasida orqali o‘quvchilarning vositasida muloqot
madaniyatini shakllantirish faoliyati yo‘lga qo‘yilib, o‘quvchilarnda muloqot
madaniyatini shakllanganlik darajasi tahlil qilindi.
Kollej o‘quvchilarini muloqot madaniyatini shakllantirishda tajriba-sinov
ishlarini o‘tkazish natijasida ularda muloqot madaniyati, kasbiy bilimlar,
shaxslararo o‘zaro munosabati, yoshlar tarbiyasida o‘qituvchining muloqot
madaniyatini shakllantirishda ijobiy o‘zgarishlar qo‘lga kiritildi. Quyidagi jadvalda
keltirilganidek, kollej o‘quvchilarni muloqot madaniyatini yuqori darajada
shakllantirilganlik natijalari o‘z aksini topdi.
Kollej o‘quvchilarni muloqot madaniyatini shakllananganlik darajasi
Guruhlar
Tajriba avvalida
Tajriba yakunida
YUqori O‘rta Past
YUqori
O‘rta
Past
Tajriba guruhi Jami
30 nafar
7
11
12
21
5
4
Nazorat guruhi
Jami 30 nafar
8
12
10
14
7
9
71
FOYDALANILGAN ADABIYOTLAR RO`YHATI
I. O’zbekiston Respublikasi qonunlari va boshqa qonunosti hujjatlari
1. O`zbekiston Respublikasi Konstitutsiyasi. – Toshkent: «O`zbekiston», 2014 yil. 40
b.
2. O`zbekiston Respublikasining «Ta`lim to`g`risida» gi Qonuni.-Toshkent:
«Sharq», 1997 yil.,63 b.
3. O’zbekiston Respublikasi “Kadrlar tayyorlash milliy dasturi”.-T: «Sharq», 1997
yil.,63 b.
II. Kitoblar va risolalar
1.
Karimov
I.A.
«O`zbekiston
XXI
asrga
intilmoqda»
Toshkent:«O`zbekiston» 1999 yil. 48.b.
2.
Karimov I.A. Yuksak ma'naviyat – engilmas kuch. – Toshkent:
“Ma'naviyat”, 2008. -176 b.
3.
Karimov I.A. O`zbekiston mustaqillikka erishish ostonasida. –
Toshkent: O`zbekiston, 2011. – 440 b.
4.
Azizxo`jaeva
N.N.
O`qituvchi
mutaxassisligiga
tayyorlash
texnologiyasi. – Toshkent: TDPU, 2000. – 52 b.
5.
B.Ziyomuhammedov, M.Tojiyev. Pedagogik texnologiya-zamonaviy
o’zbek milliy modeli.- Toshkent: “Lider Press”, 2009-y., 96 bet.
6.
Bobobekov X, Davletshin M.G., Ishmuhammedov R. Akademik
litsey va kasb-hunar kollejlarida o‘tkaziladigan rituallar tizimi. (1-kitob). T., “Fan”
2005y.
7.
Ilin E.P. Motivatsiya i motivы. –Moskva.: Izd-vo Piter, 2000. –512 S.
8.
I.Rahimova, D.Saidjonova. “Ta’lim jarayonida innovatsion
faoliyatning ahamiyati”. //J:”Tarbiya”№4(32) .-Toshkent:2010-y., 46-bet.
9.
Karimova V.M., Sunnatova R.I, Tojiboeva R.N. Mustaqil fikrlash.
Toshkent-2000. 112 b.
10.
Klarin. M.V. Pedagogicheskaya texnologiya v uchebnom protsesse.-
Moskva: “Znaniye”,1989., 286 b
11.
Karimova V. Psixologiya, T., 2002.
72
12.
Karimova V., Akromova F. Psixologiya, ma’ruzalar matni.
13.
Mavlonova R. va boshq. Pedagogika. —T.: O‘qituvchi, 2001.
14.
Rasulov A.I. Pedagogik muomila uslublari.- T: 1995y. 40-43 b.
15.
Usmanova M.N. Pedagogicheskoe testirovanie. T.: Adolat, 1995.
16.
Maxkamova.M.Yu. Bo’lajak tarbiyachilarda pedagogik muloqot
madaniyatini
shakllantirish:
Pedagogika
fanlari
nomzodi
dissertatsiyasi
avtoreferati.- Toshkent: 2002-y., 23 bet.
17.
Navro`zova G.N., Zoirov E.X. Mantiiq fanidan ma'ruza matnlari.
Buxoro.2008 90 b.
18.
N.Fayzullayeva, M.Abduraimova. Iqtisodiy munosabatlarning yangi
jarayonida yoshlarni kasb hunarga o’rgatish muammolari.//J:”Xalq ta’limi”. №4.-
Toshkent: 2012-y., 10 bet.
19.
Raximov I. Mantiq. Toshkent. «Fan» 1994. 165 b.
20.
Rubinshteyn.L.S “ Problemi obshey psixologii”-M:Pedagogika, 1973
118 b.
21.
Platonov.E.K” Struktura I razvitie lichnosti”- Moskva:
Pedagogika,1986 109 b.
22.
SOROS xalqaro ochiq jamiyatining «Tanqidiy fikrlashni rivojlantirish
asoslari» fanlararo dasturi. 38 b.
23.
Tulenov J. Gafurov Z. Falsafa. Toshkent:. «O’qituvchi» 1997 y. 382 b.
24.
To’raqulov X.A. Ilmiy ijodiyot metodologiyasi. Toshkent: 2006 y. 223
b.
25.
Tulenov J. Falsafa. Toshkent: «Sharq» 1999 y. 495 b.
26.
Qurbonov Sh., va boshqalar. Barkamol avlod orzusi (“Kadrlar
tayyorlash milliy dasturi”ni amalga oshirish borasidagi publitsistik mulohazalar). –
Toshkent: Sharq, 1998. 248 b.
27.
Hasanboyev J., Hasanboyeva O., To’raqulov X.A, Haydarov M..
Pedagogika fanidan izohli lug’at. T-2008 y. 672 .b.
28.
T.I.SHamova. Aktivizatsiya ucheniya shkolnika. M., «Pedagogika»,
1982.
73
29.
A.I.Rasulov.
“Psixodiagnostika”
o’quv-metodik
qo’llanma.-
Toshkent: “Mumtoz so’z”-2010-y., 18 bet.
30.
Sh.Ergashev.
O’quvchilarni
kasb-hunarga
yo’naltirishda
qo’llaniladigan psixologik-pedagogik tashxis metodikalari.- Toshkent: 2006-y.,
51-bet.
31.
G`oziev E.G`. «Umumiy psixologiya» I-II tom.Toshkent.
“O`qituvchi”-2002, 208 b.
III. Ro`znoma va jurnallardagi maqolalar.
32.
Prezident I.A.Karimovning “Yuksak bilimli va intellektual rivojlangan
avlodni tarbiyalash – mamlakatni barqaror taraqqiy ettirish va modernizatsiya
qilishning eng muhim sharti” mavzusidagi Halqaro konferentsiyada so`zlagan
nutqidan. – Toshkent, 2012 yil, 17 fevral.
33.
“Globallashuv va milliy-ma’naviy taraqqiyot tendensiyalari”
Respublika ilmiy-amaliy anjumani. Toshkent 2015 379 bet
34.
“Psixik taraqqiyot va ta’lim muammolari” ilmiy maqolalar to’plami.
Toshkent. Tamaddun 2016 275 bet
35.
Mahmudov M. O`quv materialini didaktik loyihalash tizimi.
«Pedagogik mahorat», 2002 yil, 3-son, 3-11 betlar.
36.
Mahmudov M. Ta'lim natijasini loyihalash. G`G` «Pedagogik
mahorat», 2003 yil, 1-son, 8-10 betlar.
37.
Sayidahmedov N. Ta'limda harakatlantiruvchi kuch. «Ma'rifat», 1998
yil, 16 yanvar.
38.
Aytmetova C.Sh. Yordamchi kollej o’quvchilarining psixik rivojlanish
xususiyatlari. –T., 1984.
39.
Aymetova C.Sh. Oligofrenopedagogika. –T., 1990.
40.
Mamedov.K., Sagatov A.I., Pulatov P.M. Oligofrenopedagogika
asoslari. –T., 1994.
41.
Ramonova B.C. Defektologiya asoslari va logopediya. –T., 1991.
74
42.
Turg’unov K. Psixologiya terminlarining ruscha-o’zbekcha izohli
lug’ati. –T., 1975.
43.
Vlasova T.A, M.C.Pevner. Kamol topishida kamchiliklari bo’lgan
bolalar haqida. –T., 1976.
44.
Shoumarov G’.B, Mamedov K.K. Psixik rivojlanishi sustlashgan
bolalarning psixologik xususiyatlari va differensial diagnostikasi. –T., 1987.
45.
Mo’minova L.R, Ayupova M. “Logopediya” –T., 1993.
46.
Munavvarov Z. “Pedagogika”- T., “O’qituvchi” 1997.
47.
Mavlonova R. “Pedagogika”. –T., “O’qituvchi” 2001.
48.
Inomova R. “Pedagogika”. –T., 2000.
IV. Internet ma`lumotlari:
http://www.bilimdon.uz
http://www.ziyonet.uz.
Do'stlaringiz bilan baham: |