Aтrof-muhiтni xalqaro-huquqiy muhofaza qilish

Xalqaro-huquqiy muhofaza qilish ob’yektiga havo basseyni, fazo, dunyo okeani, Antarktika, ko‘chib yuruvchi hayvonlar va qushlar kiradi. Xalqaro-huquqiy tabiiy resurslarga implementatsiya qilingan milliy qonunlar asosida muhofaza qilinadigan va ulardan foydalanadigan tabiiy ob’yektlar kiradi. Ularga ikki va undan ortiq mamlakatlar hududlarida joylashgan daryolar, ko‘llar, dengizlar hamda Xal­qaro Qizil kitobga kiritilgan noyob va yo‘q bo‘lib ketayotgan o‘simlik va hayvonot dunyosi turlarini misol qilib keltirish mumkin.

Havo basseyniga Yerning atmosfera qatlami kiradi. Garchand uning muhofazasi milliy qonunlar bilan ham tartibga solinsa-da, lekin atmosfera qatlamidagi iqlim resurslari doimo sirkulyatsiya (aylanma harakat)da bo‘l­gani uchun ham bu qatlamdagi barcha jarayonlar hech qanday ma’muriy chegaraga bo‘ysunmaydi va xalqaro huquq asosida tartibga solinadi.

Havo basseynining xalqaro muhofazasi asosan to‘rt yo‘nalishda amalga oshiriladi:

1) iqlim va ob-havoga salbiy ta’sirning oldini olish;

2) atmosfera havosini ifloslantirishni davlatlararo tarqalishining oldini olish va bartaraf qilish;

3) ozon qatlamini yemirilishdan muhofazalash;

4) atmosfera havosini nazoratlash va tozalash borasidagi xal­qaro hamkorlikni rivojlantirish.

Fazo — havo basseynidan farqli, biron-bir davlat yuridiksiyasiga kirmaydigan xalqaro huquq ob’yekti hisoblanadi. Bu o‘rinda 1963-yil BMТ Bosh Assambleyasining «Kosmik kenglikdan foydalanishda davlatlar faoliyatining huquqiy prinsiplari Deklaratsiyasi» va 1967-yildagi «Fazo kengligi, Oy va boshqa osmon jinslaridan foydalanish va ularni tadqiq qilishda davlatlar faoliyatining prinsiplari to‘g‘risida»gi kelishuvlarni misol qilib olsak bo‘ladi. Bu xalqaro me’yoriy hujjatlarga muvofiq fazo umuminsoniyat boyligi hisoblanadi, undan foydalanish faqatgina tinchlik yo‘lida amalga oshiriladi hamda fazoni ifloslantirish va unga salbiy ta’sir ko‘rsatishga yo‘l qo‘yilmaydi. Ammo hozirgi kunda fazoni «zabt etgan» mamlakatlar undan militaristik yo‘lda foydalanishni to‘xtatayotganlari yo‘q. Fazoda minglab harbiy-shpion fazo kemalari uchib yuribdi. Kosmosda 3,5 mln dan oshiq turli ko‘rinishdagi fazoviy chiqitlar mavjud va ular erkin harakatdadir.