Atom yadrosining tarkibi

Yadroning bo’linishi. Turli xil element yadrolarini har xil zarralar bilan bombardimon qilib har xil yadro reaksiyalarni hosil qilish mumkin. a-nurlar bilan ₄Be⁹-berilliy izotopini bombardimon qilib neytron hosil qilingan:
₄Be⁹+₂Ne⁴®₆C¹²+₀n¹
Yadrolarga ta’sir qiluvchi zarralarning energiyasi, turlariga bog’lilik ravishda yadro reaksiyalari: kichik, o’rta va yuqori energiyali reaksiyalarga bo’linadi. Yadrolarning neytronlar bilan ta’sirlashishida hosil bo’ladigan reaksiyalar kichik energiyali, a-zarralar, protonlar va g-kvantlar ta’sirida hosil bo’lgan reaksiyalarni o’rta energiyali yadro reaksiyalari deyiladi. Yuqori energiyali yadro reaksiyalarini hosil qilib elementar zarralarning strukturasi, xususiyati o’rganiladi. E.Fermi, Ch.Jolio-Kyuri, P.Savich, O.Gan, F.Shtrassman, O.Frish, L.Maytner larning tajribalar va nazariy izlanishlari tufayli o’ttizinchi yillar oxirida (1938 y.) Neytronlar bilan bombardimon qilingan og’ir yadrolar (masalan uran)ni ikki qismga bo’linishi aniqlandi. Bundan tashari neytraonlar, elektronlar va g-nurlanishlarning ham vujudga kelishi kuzatildi. Bu hodisa yadro bo’linishi deb nom oldi. Neytron biror _zX^A yadroga kirgach yangi _zX^A+1 yadro hosil bo’ladi. U esa ikki yadroga, ya’ni va yadrolarga bo’linadi, ya’ni X yadroni Y va V yadrolarga ajralish imkoniyati energetik nuqtai nazardan Q=(e₁A₁+e₂A₂)-eA
Ifodaning ishorasiga bog’liq bo’lib undagi e₁, e₂ va e lar mos ravishda bo’linish parchalari-E va B hamda X yadrolardagi bitta nuklonga to’g’ri keluvchi bog’lanish energiyalarining qiymatlari. Davriy jadvalning o’rta qismidagi elementlar yadrolari uchun nuklonning yadroga bog’lanishi energiyasi (e₁ va e₂) ning qiymatga jadval oxiridagi og’ir yadrolarniki (ya’ni e) nisbatan ~0,8 meV katta bo’lganligi uchun, og’ir yadro (masalan, u₂₃₅) ikki o’rtaroq yadroga ajralganda Q»A×0,8 meV energiya ajralishi mumkin (1ev =1,6×10^-19j).
Og’ir yadrolarning bo’linishi natijasida katta energiya ajralib chiqadi. Masalan bitta uran yadrosini bo’linishi natijasida, ya’ni
yadro reaksiya tufayli 200 meV energiya ajralib chiqadi. 1G uran bo’linishi natijasida esa 800 kg ko’mirni bir paytda yonishi natijasida qancha issiqlik miqdori ajralib chiqsa shuncha issiqlik miqdori ajralib chiqadi.