Atom yadrosi ya zarralar fizikasi

X ,  0 ,   т,  К  aniqlandi.  Bu  davrda  m assalari  proton  massasidan  katta
bo‘lgan  lyamda -   A ,  Ksi  -   [E
l
 ,  sigm a -   X   kabi  ko‘plab  giperonlar 
ham aniqlandi.
19 6 0 -y illa rd a   te z la tg ic h la r   y o r d a m id a   k o ‘p lab   a n tiz a r r a la r, 
g ‘alatizarralar, yashash vaqti  г   ~  10“24- 1 0 “22s boMgan o ‘taqisqayashovchi 
rezonans zarralar kashf etildi. Hozirgi vaqtda zarralar turi bir necha yuzdan 
otrib  ketdi.
Zarralaming yuqori energiyalarda o ‘zaro ta’sirlashuvlarida yutilishi, b ir- 
biriga  alm ashinishi  va  yangi  z a rra la r  tu g ‘ilishi  zarralarni  m ana  shu 
zarralardan tashkil topgan deyishlik imkoniyatini bermaydi. Shuning uchun 
dunyoning haqiqiy elem entar g ‘ishtchalarini  aniqlash  qiyin  bo‘lib,qoldi. 
Elem entar zarralarni quyidagicha tavsiflash mumkin: birinchidan, x zarra 
ta ’sirlashuvda x,, x2, xn bo‘ lakchalarga bo ‘linsa, ikkinchidan x. bo‘ lakchalar 
bogManish energiyalari £  
tinch holat energiyalari M.c2 dan ju d a  kichik 
Ejbog-<<:  H
C2
  boMsa,  u  holda  \ 1 с 2>  E >  Ejbog.  energiya  oraligMga to ‘g ‘ri 
keluvchi ta’sirlashuvda zarralar tarkibiy bo‘ lakchalarga ajralib ketadi, yangi 
zarralar tugMiishi  hosil  boMmaydi.  Elem entar zarralar tarkibi  yuqoridagi 
ikki  shart  bajarilmasa  s u b z a r r a la r  deb ataladi  (masalan,  kvark,  glyuon, 
partonlar).
1960-yillardan  boshlab  o ‘rg an ilg an   yu zlab   elem en tar  z a rra la rn i 
sistem alashtirish  qaysi  ta ’sirlashuvlarga  qatnashishiga  ko‘ra,  toifalash, 
bunda  ko‘pgina  kvant  sonlari  va  bu  kvant  sonlarining  ta ’sirlashuvlarda 
saqlanishiga alohida e ’tibor qaratildi.
Zarralar  nihoyatda  k o‘p  elastik  va  noelastik  sochilish  jarayonlarida 
h a m d a k o ‘ptugMlish va parchalanish reaksiyalarida ishtirok etadi. Bunday 
k o ‘p  tu rli  xil  ay lan ish larni  t o ‘rt  tip d a g i  fu n d am en tal  o ‘zaro   t a ’sir 
boshqaradi. Ulami fizikjarayonlarva hodisalarning belgisi deb ham qarash

---

m umkin.  Наг  qanday  o ‘zaro  ta ’sirni  uchta  param etr  bilan  tavsiflash 
m umkin:  intensivlik,  ta ’sir  radiusi  va  uning  elem entar  akti  am alga 
oshiriladigan  vaqt.  Ularning qiymatlari  7.1-jadvalda keltirilgan.
7.1-jadval
№
0 ‘ziiro  ta’sir
T a’siriashuv
vositasi
Inteu-
sivlik
T a’sir
radiusi
X arak- 
teiii  vaqt, 
T, 
s