Atom yadrosi ya zarralar fizikasi

—
> 'g09  va  '^Sn73—
> lftSbn .
Birinchi  P +-yemirilishda  9Fning9-protoni 
llsO  ning9-neytronigao‘tadi.
Qobiqli modelga ko‘ra, bu ikki nuklon holatlari bir xil bo‘lib, 
\ dm boMadi. 
Bu  beta  o‘tishdan  keyin  spin,  orbita juftlik o‘zgarmaydi.  Bu  xil  o‘tishlar 
o‘ta ruxsat etilgan o‘tishlar.
Ikkinchi 
l^Sn1?i— 2— >'l1Sbn 
yemirilishda qalay  '520\S>? ning  1 
hna
holatdagi  73-neytroni, 
'frSb  ning  51-proton  holatiga  mos  keluvchi  1 g1/2
holatiga o‘tadi.  Bu bilan spin  д/  =  2 orbita  д  /  =  1  ga juftlik o‘zgarishi 
ro‘y beradi.  Bu xil beta o‘tish oldingiga nisbatan qiyinlashgan boMadi.
Yadro  qobiq  modelining yuqorida  aytilgan  yutuqlariga  qaramay,  uning 
qoMlanish  sohasi juda cheklangan.  U  sferik yadrolar asosiy va uyg‘ongan 
holatlarining  xususiyatlarini  yaxshi  tushuntiradi.  Bu  model  berk  qobiq 
o‘rtasiga mos keluvchi juft-juft yadrolarda kuzatiladigan aylanma strukturaga 
ega boMgan  energiya holatlarini tushuntira olmaydi.  Bunday yadrolarning 
elektr kvadrupol momenti, E2.xarakterdagi  у -o‘tishlar ehtimolligi nazariy 
qiymatlarga  qaraganda  katta  boMib,chiqadi.  Yadro  qobiq  modelining  bu 
kamchiliklari tabiiydir, chunki potensial shakli sferik simmetriyaga ega va 
nuklonlar  o‘zaro  ta’sirlashmaydi,  yadroning  mexanik,  magnit  va  elektr 
momenti  oxirgi  toq  nuklonning  momentidan  iborat  deb  faraz  qilindi.  Bu 
kamchiliklarni  hisobga  olgan  yadro  modeli  yadroning  umumlashgan 
modeli deb ataladi.
4.5-§. Yadroning umumlashgan  modeli
Nuklonlaming  o‘zaro  ta’siri  natijasida  hosil  boMadigan  o‘rtacha  sferik 
simmetrik potensial alohida nuklonlaming harakati va o‘zaro ta’siriga qarab 
o‘zgarishi  mumkin.  Nuklonlaming  o‘zaro  ta’siri  esa  toMgan  qobiqdan 
tashqarida joylashgan  tashqi  nuklonlaming  miqdoriga  bogMiq.  Tashqi 
nuklonlar  soni  katta  boMmaganda  yadro  potensiali  va  shakli  sferik

---

simmetrikligicha qoladi. Bu holda yadroning uyg‘ongan holatlari bir zarrali 
sathlardan  va  yadrodagi  tebranishlar  natijasida  hosil  bo‘lgan  energetik 
sathlardan iborat boMadi. Tashqi nuklonlarning soni ortishi bilan nuklonlar 
harakatining  yadro  potensialiga  ta’siri  ortadi.  Yadro  sferik  shaklining 
turg‘unligi  kamayadi.  Nihoyat,  tashqi  nuklonlar  soni  yetarlicha  katta 
boMganda yadroning sferik simmetrik shakli turg‘un boMmay qoladi, yadro 
deformatsiyalanadi.  Bunday  deformatsiyalangan  yadro  maMum  bir  o‘q 
atrofida aylanishi mumkin va unda aylanish energetik sathlari hosil boMadi. 
Tebranish  energetik  sathlari  pasayadi  va  bir  zarrali  sathlar  xarakteri  ham 
o‘zgaradi.  Tashqi  nuklonlar  soni  yanada  ortishi  bilan  ularning  kollektiv 
harakati  ta’siri  ortib,  toMa  qobiqlardan  tashkil  topgan  yadro  o‘zagi  ham 
deformatsiyalanishi  mumkin.
Yadro sirti aylanuvchi ellipsoid shakliga ega boMgan hollar uchunNilson 
eneriya  sathlarini  nisbiy  joylashishida  kutilishi  mumkin  boMgan 
o‘zgarishlarni  qobiq  modeli  asosida  hisoblab  chiqdi.  Sferik  simmetrik 
potensialdan  nosferik  potensialga  o‘tganda  / va /  kvant  sonli  harakatning 
doimiyligi  saqlanmaydi.