Atom yadrosi ya zarralar fizikasi

2 * ■ - / ( /  +  !)
~  
( /  + 1 )(2 / + 3)
Asosiy holat, ya’ni I  = К  boMgan  hoi  uchun:
9-rasm.
Q  =
1 ( 2 1 - 1 )  
(7 +  l ) ( 2 /  +  3 ) !
(1.7.5)
(1.7.6)
(1.7.5)danko‘rinadiki, /  =  0;  1/2 boMganda Q0 = 0 boMmasa ham, Q  = 0 
boMadi. Buning sababi, yadro simmetriya o ‘qi kvant fluktuatsiyalar ta’sirida 
tartibsiz  y o 'n a lg a n   boMadi.  N atijad a  k o o rd in atalarn ing   laborato riya 
sistemasidagi zaryad taqsimoti sferik sim m etrik boMib qoiadi.
Yadro spini / >   1  boMganda Q noldan farqlanadi va Q/Q0 nisbat I   =  1  da 
0,1; /   =  3/2 da 0,2 ga teng boMib, / >   1  da  1  ga yaqinlashadi.
Tashqi  kvadrupol  momentlami  tajribada  oMchash  uchun  magnit  dipol 
momentlarini oMchashdagi usullardan foydalaniladi. Agar Q momentga ega 
boMgan yadro bir jinsli  boMmagan elektr  m aydonga kiritilsa,  maydonning 
kvadrupolga ta’sir energiyasi dEldZ Q ga m utanosib boMadi.  Bunday ta ’sir 
natijasida atomning o ‘tanozik strukturaga ega boMgan spektrida qo‘shim cha 
chiziqlar hosil qilishi,  intervallar qoidasini buzishi mumkin. Shunga ko‘ra, 
Q  moment aniqlanadi.
Yadroning ichki Q0 elektr kvadrupol momenti atom energetik holatlarining 
o ‘tanozik strukturasidagi ajralishlarga sabab boMa olmaydi.  Q0 ni oMchash

---

uchun yadroning kulon uyg‘onish hodisasidan foydalaniladi. Bu hodisaning 
mohiyati  shundan  iboratki, yadro zaryadlangan zarra bilan to‘qnashganda 
elektrostatik o ‘zaro ta ’sir hisobiga uyg‘ongan holatga o‘tishi mumkin. Agar 
yadroning uyg'onayotgan  sathi aylanma bo‘lsa, uyg‘onish intensivligining 
nazariy  va  tajribada  olingan  qiymatlarini  taqqoslash  asosida  Q0  ning 
q iym atini  topish  m um kin.  M azkur  jara y o n n in g   nokvantaviy  ta ’siri 
quyidagicha:  uchib kelayotgan zarra, masalan, bir necha M eV lik  a  -zarra 
yadro  chekkasi  yaqinidan  o‘tayotib,  shu  chekkasidan  itaradi  va  yadroni 
aylantiradi, natijada uyg‘ongan aylanma yo‘lak holatlari hosil boMadi.
Umuman olganda, yadroning shakli uning ichki kvadrupol momenti Q0 ga 
bogMiq. Haqiqatan, sferik simmetrik yadrolarda