Atom yadrosi ya zarralar fizikasi

AHe bo‘ lsa, neytronni yutm aydi, 5He tabiatda uchram aydi. Lekin 
gaz boMgani  uchun zich ligi kichik,  foydalanish noqulaydir;
3) Eng yaxsh i  sekinlatgich o g ‘ ir suv 
D20 ;
4)  S ek in lash tiru vch i  m oddaning  fizik  x o ssalarin i,  iq tiso d iy jih atd an  
arzonligini ham hisobga oladigan bo‘ lsak, u holdaog‘ irsuv, uglerod, berilliy 
va  b erilliy  oksidi  va  boshqalari  boMishi  mumkin.  Suv  yuqorida  aytilgan 
kam chiliklarga qaramay,  sekinlatgich sifatida keng ishlatiladi;
5) Sekinlatuvchi m oddaning uran bilan aralashm asidan tashqari (bunday 
reaktorlarga gom ogen reaktor d ey ilad i) boMinuvchi uran va sekinlatgichlar 
alohida  b ir-b irig a   yonm a-yon  qo‘yilad i.  Uran  m oddasida  hosil  boMgan 
n eytro n lar  se k in la tg ic h g a   o ‘ta d i,  u  yerd a  n eytro n lar  issiq   neytro n lar 
en erg iyasig a  qadar  sekinlashadi  va  yana  uran  yoqilgM siga  o ‘ tadi  hamda 
boMinish  reak siyasin i  hosil  q ilish in i  davom  ettiradi.  B u n d ay  reaktorlar 
getero gen   r e a k to r la r   d eyilad i.  Gomogen  reaktorda  zanjir  reaksiya  hosil 
qilish uchun qim m at baholi ogMr suv sekinlatgichdan foydalansa, geterogen 
reaktorlarda  arzon  grafit  ishlatilganda  ham  zanjir  reaksiya  hosil  boMishi 
m um kin;
6)  Z anjir reaksiyaning kechishida boMinuvchi  m oddaning  formasi  ham 
m uhim rol o‘yn aydi. Sferik shaklda boMganda neytronlarning aktiv zonadan 
tashqariga chiqib ketishi eng kam  boMar ekan;
7)  Z anjir  reak siya ye tarli  darajada  m assaga  ega  boMganda  ro‘y   beradi. 
Z anjir reak siya borishi m umkin boMgan sistemaning m inim al m assasi k r itik  
m assa deb ataladi. Sistem aning (aktiv zonaning) kattaligi esa k r it ik  k a tta lik  
d eyilad i.  K ritik m assa  sistem aning geom etriyasiga bogMiq.  M asalan:  toza
4 A
(5 .9.12)

---

235U  dan  iborat  ellipsoid  shaklda  (a   =  1,94  m,  b  =  1,55  m)  boMgan 
sistem aning kritik massasi 47 kg. Shar radiusi R  =  17 sm. A gar uran moddasi 
b erilliy  qobiqli  poluetilen  p lyo n kalar  bilan  qatlam -qatlam   ajratilsa,  kritik 
m assa 242 g radiusi 
=  3  sm boMadi;
8) 
A ktiv  zo na  kritik  k a tta lig in i  v a   yoqilgM   k ritik   m assa sin i  ya n ad a 
kam aytirish   uchun  reak siya  zo n asin i  neytronlarni  q aytaru vch i  m odda- 
qaytargich bilan o‘ra!adi. U aktiv zonadan chiqib ketadigan neytronlar sonini 
kam aytiradi.  Q aytargich sifatida b e rilliy  ishlatiladi.
Shunday  qilib,  issik  neytronlar  ishtirokida  ishlaydigan  reaktom ing