W ( V , t ) = f \ 4 > ( x , y , z , t t f d V .
Bu ehtimollik zarra koordinatalarining o ‘ng yoki chap koordinatalar
sistemasida oMchanishiga bogMiq emas. 0 ‘ng koordinatalar sistemasidan
chap koordinatalar sistemasiga o ‘tilganda
x, y, z
lam ing ishorasi teskarisiga
o'zgaradi, ya’ni
- x , - y , - z
boMadi.
Shunday qilib:
I
4 ( x , y , z )
yoki
V
da
\¥ ( x ,y ,z ) \ -
|T ( - x
, - y -z)\.
Ikki kompleks funksiya bir-biridan e' ko‘paytma bilangina farqlanganligi
uchun
^ ( - x - y - z )
=
e ' ax¥ ( x , y , z
) .yoki
^ ( - x - y - z ) =
± vP ( x ,.y ,z ) ,
chunki
e'a
= + 1. Demak, koordinalaming ishorasi o ‘zgartirilganda (yoki
koordinatalar inversiyasi bajarilganda) funksiyaning ishorasi yo o ‘zgaradi,
yo o‘zgarmaydi. Agar koordinatalar inversiyasi natijasida toMqin funksiya
o ‘z ishorasini o ‘zgartirmasa, u ju ft juftlikka ega, o ‘zgartirsa, toq juftlikka
ega deyiladi. Juftlik
P
bilan belgilanib, ju ft sistema uchun
P
= +1, toq
sistema uchun
P
= - 1 boMadi.
P
juftlik tushunchasiga asosan, bu operatsiya ta’sirida zarraning impulsi
o ‘z yo‘nalishini teskariga o ‘zgartirishi kerak. Zarraning ko‘zgudagi aksida
impulsning y o ‘nalishi zarra impulsiga qarama-qarshi yo‘nalgan. Lekin bu
operatsiya ta ’sirida impuls momenti, shuningdek, spin o ‘z yo‘nalishini
o ‘zgartirmaydi (1.11 -rasm).
I
1.11-rasm. Ko‘zgu aksiga (/>-ko‘zguga) nisbatan impuls
(P)
ning va harakat
miqdori momenti (/) ning o‘zgarishi.
P-juftlikning saqlanish qonuni sistemada biror fizik hodisa ro‘y berganda
uning ko‘zgudagi tasvirida ham shu hodisaning o ‘sha y o ‘nalishda ro‘y
berishini k o ‘rsatadi. M atem atika ta ’biri bilan aytganda, P-juftlikning
saqlanishi fizik qonunlaming fazoviy koordinatalar ishorasi o ‘zgarishiga
bogMiq emasligini ifodalaydi.
Kuchsiz o‘zaro ta’sirda P-juftlikning saqlanish qonuni buziladi. Ammo
kuchli va elektromagnit o ‘zaro ta ’sirlarda P-juftlik saqlanadi va bunday
jarayonlardayaxshi kvant soni bo‘lib qoladi. / ’-juftlik «etalon» zarralar —
proton, neytron, д °-giperon,
тс
-mezonlarga nisbatan aniqlanadi. Proton,
neytron, д “-giperonlar uchun
P
= +1, ;r-m ezonlar uchun
P =
-1 deb
qabul qilingan.
Massasi noldan farqlanuvchi harbirm ikrozarra ichki juftlikka ega bo‘ladi.
Ichki juftlik zarraning o ‘zgarmas xususiyati boMib, spin bilan birgayoziladi.
1 +
M asalan, proton spini, juftligi
P = +
1,
I p
= — shaklda ifodalanadi.
Antizarralar uchun ichki juftlik - l g a teng. M asalan, anti-proton uchun
. .
Г
ichki juftlik
1
= — . Agar zarra fermionlar bo‘lsa, zarra va antizarraning
juftliklari qarama-qarshi boMadi. Bozonlar uchun zarra va antizarraning ichki
juftliklari bir xil boMadi.
Ichki juftlik tushunchasi massalari noldan katta boMgan zarralar uchun
aniqlangan, chunki zarraning juftligi u tinch turgan koordinata sistemasida
aniqlanadi. Zarraning ichki juftligi kvant mexanika tushunchasi boMib, spin
kabi klassik o ‘xshashlikka ega emas.
H arakatdagi zarraning ju ftlig i uning orbital m om enti / ga bogMiq.
Markaziy simmetrik maydondagi /-orbital harakat momentiga va
P
ichki
fazoviy juftlikka ega boMgan zarraning juftligi ^ ( - l ) ' .
Juftlik saqlanish qonuni yadroviy jaray o n lam in g o 'tish ig a m a’lum
cheklanishlar qo‘yadi. Shu sababli yadroviy sistem a juftligini aniqlash
muhimdir.
Umumiy inersiya markazi tinch holatda boMgan koordinata sistemasida
ikkita
A
va
В
zarralar sistemasini ko ‘raylik. Bunday sistemaning toMqin
funksiyasini uchta toMqin funksiyalar ko‘paytmasi ko‘rinishida ifodalash
mumkin
Ш
_ XI/ . Ш . Ш
1
A + B
1
A
1
В
IAB '
B u yerda
va Yfl - zarraning ichki holatlarini ifodalovchi toMqin
funksiyalar;
Y UB
—
A
va
В
zarralar nisbiy harakatining to‘lqin funksiyasi.
Juftlikni aniqlash koordinatalar inversiyasi va vy
(x, у ,z)
v|; (-■*,
- y , -z)
funksiyalarining ishoralarini taqqoslanishdan iborat boMganligi uchun bu
operatsiyani \|/
д,
\|/ д, ц/
ш
ga nisbatan ketma-ket o ‘tkazish murakkab
sistemaning juftligini aniqlash qoidasiga olib keladi. Uni quyidagicha
ifodalash mumkin:
P
=
P
•
P
•
P
1 A + B
1 A
1
В
1 IA B ■
Dem ak, m urakkab sistem aning ju ftlig i tarkibiy qism larning ichki
juftliklari va nisbiy harakat to‘lqin funksiyasi juftligining ko‘paytmasiga
teng. Shunday qilib, harakat miqdorining orbital momenti / boMgan nisbiy
harakatni ifodalovchi toMqin funksiyasiningjuftligi
Рш
= (-1 )' boMadi.
A
+
В
sistemaning juftligi
PMB
= (-1
)'P APB-
Yadroning juftligi yadrodagi nuklonlar orasidagi o‘zaro ta’simi e ’tiborga
Do'stlaringiz bilan baham: |