Eslatamiz: aralashma quyidagi tavsiflar bilan xarakterlanadi: uning tarkibi uzgarishi mumkin; u uzida komponent xossalarini saqlab qoladi.
Eritma bu gomogen sistema ya’ni u bir fazadan tashkil topgan.Geterogen aralashma ikki va undan ortik fazadan tashkil topgan.Betondagi toshlar yoki shampandagi pufakchalar ikkala sistema ham bevosita geterogen ekanligini kursatadi. Ammo tutun va sut ikkala komponentning juda kichkina zarrachalaridan tashkil topgan geterogen sistemadir va shuning uchun gazlar kurinmaydi. Eritmalarning tutunlardan hozirgi farqi shundaki ularda barcha zarrachalar individual atomlar ionlar yoki molekulalardan iborat.
Mоddаlаr chеgаrаsiz erigаndа eritmаdа erigаn mоddаning prоtsеnt miqdоri О dаn 100% gаchа bo’lаdi. Bundаy hоllаrdа eruvchi vа erituvchi оrаsidаgi аyirmа yo’qоlаdi. Bulаrdаn istаgаnimizni erituvchi dеb qаrаshimiz mumkin. Mаsаlаn suv + spirt, suv + HNO3, agarda dispres sistemadagi ikkala modda bir agregat holatda bo’lsa erituvchi vazifasini ko’p miqdorda olingani bajariladi.
Lеkin judа ko’pchilik mоddаlаr аyni haroratdа mа`lum chеgаrа qаdаr eriydi. Mаsаlаn: uy haroratdа оsh tuzining suvdаgi eritmаsi 36,5% dаn оshmаydi.
Xuddi shuningdеk 200C dа HNO3 ning eruvchаnligi hаm 25% ni tаshkil qilаdi.
Eritmаlаrning fizik xоssаlаri erigаn mоddа miqdоri оrtishi bilаn o’zgаrаdi. Ko’pinchа eritmа hоsil bo’lgаnidа hаjmiy vа enеrgеtik o’zgаrishlаr yuz bеrаdi. Eritmаlаr jоnli vа jоnsiz tаbiаtdа, fаn vа tеxnikаdа kаttа rоl o’ynаydi. Hаyvоn vа o’simlik оrgаnizmidаgi fiziоlоgik prоtsеsslаr, ko’pchilik sаnоаt jarajonlаri аsоsаn eritmаlаrdа sоdir bo’lаdi.
2. Eriydigan moddalar erituvchi daeritma hosil qilish bilan eriydi, bunda erituvchi asosiy komponent hisoblanadi. Shunday xollar bo`ladiki ikkala modda bir – birida istalgan nisbatda eriydi, u holda eriydigan modda va erituvchi terminlari o`z ma’nosini yo’qotadi. Erituvchining fizikaviy xolati eritmaning fizikaviy xolatini belgilaydi.eritmalar gazsimon suyuk va qattik buladi ammo ushbu bobda asosiy e’tiborni suyuk eritmalarga karatiladi, ularning katta ahamiyatga egaligi va muximligini e’tiborga olgan holda.
Eritilgan moddaning eruvchanligi(S) – bu berilgan temperaturada , erituvchining 100 gramm massasidagi uning maksimal erigan massasi to;yingan eritma hosil qilib turli eriydigan moddalar bitta erituvchining uzida turlicha eruvchanlikka ega:
•Natriy xlorid (NaCl), S=39,12g/ 100g H2O, 100oC da
•Kumush xlorid (AgCl), S=0,0021 /100 g suvda 1000 da
Eruvchanlik mikdoriy termin ammo yoki konsentrlangan yoki suyultirilgan tushunchalari eritilgan moddaning nisbiy mikdorini aks ettiruvchi sifatiy xarakterga ega.
Ayrim xollarda erigan modda bir erituvchida erishi mumkin ammo boshqa erituvchida erimaydi.Bu xodisaning sababi erituvchidagi erigan moddadagi yoki ular orasidagi nisbiy molekulalararo o`zaro ta’sir kuchlari yotadi.Juda yaxshi qoida sifatida o`xshash moddalar o`xshashlarida yaxshi qutbli modda qutbli erituvchida yaxshi qutbsiz erituvchida yomon eriydi’ qoidasi yotadi ya’ni molekulalararo o`zaro ta’sir kuchlari turlari o`xshash bulgan moddalar bir – birida eriydi.
Shunday qilib erituvchidagi va erigan moddadagi molekulalararo o`zaro ta’sir kuchlari turlarini bilgan xolda ularning bir – birida eruvchanligini ya’ni eritma hosil qilishga moyilligi xaqida taxmin qilish mumkin.
Ion-dipol (40-60)
CH3OH + H2O
Vodorod bog (10-40) Metanol va suv
CH3CH2OH + CHCl3 Dipol-dipol(5-25) Etanal va xloroform
CL2 C6H14 Ion-induktiv dipol (3-15) Xlor va geksan
H2O + Kr
Dipol- induktiv dipol (2-10) suv va ksenon
C8H18 + C6H14 Dispersion (0,05-40) oktan va geksan
Rasm 13.1 Eritmalardagi molekulalararo o`zaro ta’sir kuchlari.
Kuchlar turlari, ularning kamayish tartibida joylashtirilgan(kavs ichida molekulalararo o`zaro ta’sir kuchlari kDj/molda keltirilgan.
