Atom tuzilishi, atomlardagi elektronlarning taqsimlanishi. Elektronlar harakatining zarracha va to‘lqinsimon tabiati

Mavzuga oid masala va mashqlar
1. Massasi soni 48 ga teng boʻlgan titan atomidagi neytronlar sonini toping. Yechish: A=Z+N dan N=A–Z=48–22=26 ta n.
2. Quyidagi izotoplarning yadro tarkibini aniqlang.
a) ¹²C va ¹³C; ¹⁴N va ¹⁵N; b) ¹⁶O va ¹⁷O; ³He va ⁴He.
J: a) ¹²C : 6p+6n; ¹³C: 6p+7n: ¹⁴N: 7p+7n; ¹⁵N: 7p+8n.
b) ¹⁶O: 8p+8n; ¹⁷O: 8p+9n; ³He: 2p+1n; ⁴He: 2p+2n
3. Quyidagi zarrachalarda nechtadan elektron va proton boʻladi?
a) NO ; b) PH₃ ? J: a) 24 e^-, 23p; b) 18e^-; 18p.
4. Quyidagi zarrachalar tarkibidagi protonlar, neytronlar va elektronlar sonini toping :

5. Element ikki izotopdan tashkil topgan. Izotoplar nisbati 2:3 ga teng. Birinchi izotop yadrosida 10 ta proton va 10 ta neytron bor.Agar elementning oʻrtacha nisbiy atom massasi 21,2 ga teng boʻlsa, ikkinchi izotopning atom massasini toping.
Yechish: A_oʻr∙5=A₁∙2 +A₂∙3 yoki 21,2∙ 5=20∙2+A₂∙3; A₂=22.
6. Element ikki izotopdan tashkil topgan. Izotoplar nisbati 3:2. Birinchi yadro tarkibida 12 ta neytron va 10 ta proton bor. Ikkinchi yadrodagi neytronlar soni birinchisinikidan 5 ta kam. Elementning oʻrtacha nisbiy atom massasini toping. J: 20
7. Kimyoviy element ikkita izotopdan tashkil topgan boʻlib, ularning nisbati 9:1. Birinchi izotop yadrosida 10 ta neytron va 10 ta proton bor. Ikkinchi izotop yadrosidagi neytronlar soni birinchi izotop yadrosidagi neytronlar sonidan 2 taga koʻp boʻlsa, elementning oʻrtacha atom massasini toping. J: 20,2
8. Agar 47,77% va 52,23% boʻlsa, yevropiyning nisbiy atom massasini toping. J: 152,0446.
9. Kaliy elementi ikkita tabiiy 93% ³⁹K va 7% ⁴⁰K izotoplarining aralashmasidan iborat. Kaliyning oʻrtacha nisbiy atom massasini aniqlang. J: 39,07
10. Argon uchta tabiiy izotoplar 99% ⁴⁰Ar, 0,7% ³⁸Ar va 0,3 % ³⁶Ar aralashmasidan iborat. Argonning oʻrtacha nisbiy atom massasini aniqlang. J: 39,974.
11. Kremniy uchta tabiiy izotoplar 92,3% ²⁸Si, 4,7% ²⁹Si, va 3% ³⁰Si aralashmasidan iborat boʻlsa, uning oʻrtacha nisbiy atom massasini aniqlang. J: 28,107.
12. Element 34; 30 va 28 izotoplari aralashmasidan iborat. Izotoplarning massa ulushlari mos ravishda 40%, 30% va 30% ga teng boʻlsa, uning oʻrtacha atom massasini toping. J: 31.
13. Lantanning 2 ta tabiiy izotopi bor. izotopining massa ulushi 8% ga teng boʻlsa, ikkinchi izotopning massasini aniqlang. Lantanning oʻrtacha atom massasi 138,92 ga teng. J: .
Yechish: A_r(E)= tenglamadan 138,92 dan 13892=1104+m₂∙92; m₂=139
14. Bromning 2 ta tabiiy izotopi boʻlib, ⁷⁹Br izotopining molyar ulushi 55% ga teng boʻlsa, ikkinchi izotopning massasini aniqlang. Bromning nisbiy atom massasi 79,9 ga teng. J: ⁸¹ Br
15. Neon ikkita ²⁰Ne va ²²Ne izotoplaridan iborat boʻlib, uning nisbiy atom massasi 20,2 ga teng boʻlsa, har bir izotopning massa ulushini aniqlang.
Yechish: 1-usul: ²⁰Ne izotopining foiz miqdorini , ²²Ne izotopining foiz miqdorini esa (100- ) bilan belgilab olamiz. 20 ni ga va (100- ) ni 22 ga koʻpaytirib, koʻpaytmalarni qoʻshamiz va yigʻindisini 100 ga boʻlamiz, natija 20,2 ga teng boʻlishi kerak:
; = 90% ²⁰Ne va 10% ²²Ne
2-usul : Masalani diagonal usuli boʻyicha yechamiz. Buning uchun oʻrtacha massani diagonalning oʻrtasiga qoʻyamiz:


16. Tabiiy borning massasi 10,81 ga teng boʻlib, B va B izotoplarining aralashmasidir. Tabiiy bordagi izotoplarning foiz miqdorlarini toping. J: 19 % B ; 81 % B.
17. Uglerodning ¹²C va ¹³C izotoplari ma’lum, agar uglerodning nisbiy atom massasi 12,011 boʻlsa, izotoplarning molyar ulushlarini aniqlang. J: ¹²C -98,9 % va ¹³C-1,1 %
18. Bromning ⁷⁹Br va ⁸¹Br izotoplari ma’lum, uning nisbiy atom massasi 79,9 boʻlsa, izotoplarning molyar ulushlarini hisoblang. J: 55% -⁷⁹Br, 45%- ⁸¹Br.
19. 39,4 g metall karbonati parchalanganda 4,48 l gaz ajralib chiqqan. Metallning oksidlanish darajasi +2 ga teng boʻlsa, uning yadrosidagi neytronlar sonini toping. J: 81
20. Oksidlanish darajasi birikmalarda +2 ga teng boʻlgan 0,7 g metall kislota bilan reaksiyaga kirishib, 280 ml vodorod ajratib chiqaradi. Metall tarkibidagi neytronlar sonini toping. J: 30.
21. 4,9 g ammoniy galogenid parchalanganda 1,12 l ammiak ajralib chiqqan. Galogen tarkibidagi protonlar sonini toping. J: 35.
22. 1,4 g noma’lum metall kislota bilan reaksiyaga kirishib 560 ml vodorod ajratib chiqargan. Metallning oksidlanish darajasi +2 ga teng boʻlsa, metall atomidagi elektronlar sonini toping. J: 26.
23. Metall oksidi tarkibida 92,6 % metall boʻlsa, oksidning formulasini toping. Metallning oksidlanish darajasi +2 ga teng. Metallning atomi tarkibida nechta elektron boʻladi? J: 80.
24. 2,24 l CO namunasining massasi 2,85 g ga teng. Oksid tarkibida uglerod bitta izotop ¹²C, kislorod esa ¹⁶O va ¹⁸O izotop koʻrinishida boʻladi. Namuna tarkibidagi C¹⁸O ning molyar ulushini aniqlang. J: 25%
25. 3,4 g CH₄ namunasi n.sh.da 4,48 l hajmni egallaydi. Metan tarkibida ¹²C va ¹⁴C izotoplari va vodorodning bitta ¹H izotopi bor. Namuna tarkibidagi ¹⁴CH₄ ning massa ulushini aniqlang. J: 50%
26. ²H³⁵Cl va ¹H³⁵Cl aralashmasida deyteriyning massa ulushi 4% ga teng. Aralashmadagi protiyning massa ulushini aniqlang. J: 0,72%
27. ¹²CH₄ va ¹⁴CH₄ aralashmasida vodorodning massa ulushi 23% ga teng. Aralashmadagi ¹²C ning massa ulushini aniqlang. J: 21%
28. Ca¹⁶O va Ca¹⁸O aralashmasida kalsiyning massa ulushi 70% ga teng. Aralashmadagi ¹⁶O ning massa ulushini aniqlang. J: 12%
29. Vodorodning ¹H, ²H, ³H va kislorodning ¹⁶O, ¹⁷O, ¹⁸O izotoplari ishtirokida nechta H₂O₂ tarkibli birikmalar hosil boʻladi?
Yechish: Bunday tipdagi Mavzuga oid masala va mashqlarni echish uchun D.Toʻxtayev tomonidan tuzilgan quyidagi jadvaldan foydalanish anchagina qulaylik tugʻdiradi:

Izotoplar soni Indekslar Soni	1	2	3	4	5	6
1	1	2	3	4	5	6
2	1	3	6	10	15	21
3	1	4	10	20	35	56
4	1	5	15	35	70	126
5	1	6	21	56	126	252
6	1	7	28	84	230	482
7	1	8	36	120	350	832

H₂O₂ da vodorod atomidagi indekslar soni 2 ga teng, masala sharti boʻyicha vodorodning 3 ta izotopi ishtirok etadi. Jadvaldan indekslar soni qatoridan 2 soni bilan izotoplar soni qatoridagi 3 sonlarining kesishmasini topsak 6 soni turibdi. Xuddi shunday kislorod atomi uchun ham ushbu sonlar kesishmasi 6 ga tengligini topamiz va ularni oʻzaro koʻpaytirsak 36 ga ega boʻlamiz. Demak, 3 ta vodorod va 3 ta kislorod izotoplaridan iborat 36 xil H₂O₂ molekulasi bor ekan.
30. ¹⁶O, ¹⁷O, ¹⁸O izotoplaridan iborat nechta O₃ molekulasini hosil qilish mumkin? J: 10 ta.
31. ¹²C, ¹³C, ¹⁴C va ¹H, ²H, ³H izotoplari ishtirokida nechta CH₄ molekulalari hosil boʻlishi mumkin? J: 45 ta.
32. Vodorodning ¹H, ²H, ³H va kislorodning ¹⁶O, ¹⁷O, ¹⁸O izotoplaridan nechta H₂O molekulasini hosil qilish mumkin? J: 18 ta.
33. Vodorodning ¹H, ²H, ³H va uglerodning ¹²C, ¹³C izotoplaridan nechta C₂H₆ molekulasini hosil qilish mumkin? J: 84 ta.
34. Atomning massasi 5,845 · 10^-26 kg ga teng. Uning yadrosidagi protonlar soni 17 ta ekanligi ma’lum boʻlsa, undagi neytronlar sonini toping. J: 18.
35. Atomning massasi 6,179 · 10^-26 kg ga teng. Uning yadrosidagi protonlar soni 17 ta ekanligi ma’lum boʻlsa, undagi neytronlar sonini toping. J: 20.
36. Quyida keltirilgan molekula va ionlar tarkibidagi proton, neytron va elektronlar yigʻindisi ortib borishi tartibida joylashtirilgan qatorni aniqlang. 1) N^-3; 2) H₂O; 3)F^-; 4)D₂O; 5) OH^-; J: 1,5,2,3,4.
37. Quyida keltirilgan molekula va ionlar tarkibidagi proton, neytron va elektronlar yigʻindisi kamayib borishi tartibida joylashtirilgan qatorni aniqlang. 1) H₃O⁺; 2) CH₄; 3) HF; 4) NH 5) H₂O. J: 3,1,5,4,2.
38. NH va SO ionlaridagi proton, neytron va elektronlar yigʻindisini toping. J: NH da 28 ta; SO da 122 ta.
39. 4,48 l kisloroddagi protonlarning massasini aniqlang. J: 3,2.
40. Mis 63- nuklididagi elektronlarning massa ulushini aniqlang.
J: 0,025%
41. 2,24 l CO dagi neytronlar sonini toping. J: 8,4 ∙ 10²³.
42. Gazsimon oddiy modda X ning 2,24 litri tarkibida 1,8 mol proton bor. Agar molekula ikki atomli boʻlsa, oddiy moddaning formulasini aniqlang. J: F₂.
43. 0,2 mol uch atomli molekula tarkibida 4,8 mol elektron boʻlsa, oddiy moddaning formulasini aniqlang.J: O₃.
44. 0,2 mol metallda 2,4 mol elektron boʻladi. Metallni aniqlang. J:Mg.