Atmosfera havosi ifloslanishining ekologik oqibatlari

Inson hayotida iqlimning ahamiyati va iqlim o'zgarishlari
Iqlim tushunchasi oʻz ichiga muayyan hududda uzoq vaqt davomida yigʻilgan harorat, namlik, atmosfera bosimi, shamol, yogʻin va boshqa meteorologik parametrlar statistikalarini oladi. Ushbu parametrlarning uzoq vaqt emas, balki muayyan vaqtdagi holatlariga ob-havo deyiladi. Boshqacha aytganda, iqlim — bu biror joydagi ob-havo holatlari toʻplamidir. Iqlim — yer yuzasining quyosh nurlariga nisbatan ogʻishiga bogʻliq ravishda obhavoning muayyan joyga xos boʻlgan koʻp yillik maromi, yaʼni biron joyda boʻladigan obhavo sharoitlarining majmui va mavsumiy geografik oʻzgarishi; quyosh radiatsiyasi, yer toʻshama sirti xususiyatlari hamda ular bilan bogʻliq atmosfera dirkulyasiyasi taʼsirida vujudga keladi. Har bir joy I.i uning boshqa joylardagi I.ga nisbatan oʻziga xos xususiyatlari haqida koʻp yillik meteorologik kuzatishlar natijasidagina toʻla tasavvurga ega boʻlish mumkin. I. atmosfera va faol qatlam (yer yuzasi)da betoʻxtov davom etadigan tabiiy (I. hosil qiluvchi) jarayonlar (issiqlik, kinetik va b. shakldagi energiyalarning oʻzgarishlari, suvning bugʻlanishi, suv bugʻining suyuklikka aylanishi, namning bir joydan ikkinchi joyga koʻchishi va h. k.) natijasidir. Yer sharining turli nuktalarida I.ning turlicha boʻlishi I. hosil qiluvchi omillarning har xil boʻlishiga, yaʼni bu jarayonlar sodir boʻladigan oʻsha geografik sharoitlarga bogʻliq. Geografik omillardan eng muhimlari joyning kengligi va balandligi, dengiz sohiliga yaqin-uzokligi, orografiya va oʻsimlik qoplamining xususiyatlari, qor va muzning bor-yoʻqligi, atmosferaning ifloslanganlik darajasi hisoblanadi. Bu omillar kengliklar boʻylab turli I.larning shakllanishiga sabab boʻladi.
Yernit shakli, uning Quyosh atrofidagi harakati va ekliptika tekisligiga qiyaligi, yer yuziga quyosh energiyasi turli kengliklarda turlicha tushi-shi, Yerning oʻz oʻqi atrofida aylanishi natijasida havo va suv harakatlari yoʻnalishini oʻzgartirishiga taʼsiri va bu taʼsirning yuqori kengliklarda kuchli boʻlishi I. hosil qiluvchi astronomik omillar hisoblanadi. Biroq bir kenglikning oʻzida ham I. qosil qiluvchi jarayonlar tabiiy geografik omillarga, yaʼni yer yuzasining quyidagi xususiyatlariga bogʻliq holda turlicha boʻladi: a) quruqlik va suv is-siqlikni yutish, saklash va qaytarish, namni bugʻlantirish, havo oqimlariga taʼsir etish xususiyatiga ega; b) quruqlik relyefi havo oqimlarining tutilib qolishiga, keskinlashuviga va oʻzgarishiga, yerning turli yoqlariga kuyosh nurining turli miqdorda tushi-shiga, yer yuzasidan suvning oqib ketish ketmasligiga va b. ga ham taʼsir koʻrsatadi; v) turli togʻ jinslaridan tarkib topgan quruqlik mintaqalari har xil issiqlik oʻtkazish xususiyatiga ega.
Yer yuzida I. sharoitlarining turlicha boʻlishiga asosiy sabab astronomik va tabiiy-geografik omillar hisoblanadi. Ular yer yuzidagi hodisa va ja-rayonlarga yo butunlay bogʻlanmagan yoki, asosan, endogen jarayonlar taʼsiri ostida juda sekin oʻzgaradi. Bu omillarning eng katta tafovutlari (mas, tropik va moʻʼtadil kengliklar oʻrtasida, qitʼalar va okeanlar oʻrtasida) havo oqimlarining umumsayyoraviy tizimini — atmosferaning umumiy dirkulyasiyasini yuzaga keltiradi. Bu oqimlar issiqlik va namni yer sharining bir qismidan ikkinchi qismiga koʻchiradi, atmosferaning turli vertikal qatlamlari boʻylab issiklik va nam almashinuvini vujudga keltiradi, bulutlar va yogʻinlar hosil qiladi yoki ularning hosil boʻlishiga yoʻl qoʻymaydi, atmosfera bilan faol qatlam oʻrtasidagi oʻzaro taʼsirni jiddiy oʻzgartiradi. Har bir joyda havo oqimlariga bogʻliq holda havo salqin yoki issiq boʻladi, yuqoriga koʻtariladigan yogʻinli havo oqimlari, yo boʻlmasa, te-padan pastga tushadigan quruq va iliq havo oqimlari koʻproq boʻladi. Issiqlikning dunyo okeanlarida turlicha taqsimlanishi va atmosfera dirkulyasiyasi tufayli dengiz oqimlarining paydo boʻlishi ham I.ni shakllantirishda muhim rol oʻynaydi. Oqimlar okeanning turli qismlarida yo anomal is-siq, yoki anomal sovuq faol qatlam hosil qilib, shu orqali atmosfera dirkulyasiyasiga va bevosita dengiz ustida I. shakllanishiga taʼsir etadi.
Iqlim o'zgarishi bilan bog'liq sog'liqqa ta'sirlar Nevada shtatida ayniqsa keskin. Taklif etilayotgan har qanday yangi standartga rioya qilish uchun davlat elektr stantsiyalari va boshqa qazib olinadigan yoqilg'i yondirgichlariga, shuningdek transport vositalarining harakatiga qo'shimcha cheklovlar qo'yishi kerak bo'ladi. Nevada shtatida milliy bog'lar va boshqa qo'riqlanadigan hududlarda ko'rishni kamaytiradigan zarrachalar chiqindilari
Iqlim o'zgarishining aholi salomatligiga ta'siri kasalliklar va kasalliklarning rivojlanishiga, jismoniy farovonlikning pasayishiga va sog'liqni saqlash xarajatlarining oshishiga olib keladi. Shtat yanada qashshoq va yomonroq bo'ladi, chunki iqlim o'zgarishi inson salomatligiga salbiy ta'sir qiladi. Salomatlikka salbiy ta'sir ko'rsatadigan astma va allergiya xurujlari havoning yuqori darajada ifloslanishi, shu jumladan ozon, chang zarralari va o'rmon yong'inlari, shuningdek bahorda erta boshlanadigan gulchanglarning ko'payishi tufayli yanada jiddiyroq bo'ladi.bilan bog'liq muammolar ham mavjud18. O'rmon yong'inlari va cho'l changlaridan kelib chiqadigan mayda zarralar mintaqa qurib borishi bilan muammoni yanada kuchaytiradi.
Iqlim o'zgarishini aniqlash tarixi antropogen issiqxona effekti haqida tushuncha qanday rivojlanayotganini tasvirlaydi. Asosiy e'tibor ijtimoiy va siyosiy idrokka emas, ilmiy tomonga qaratiladi. Erta nazariy bashoratlar asosida, odamning sanoat vaqtida hal qiluvchi iqlim omiliga aylanganligini isbotlovchi dastlabki belgilarning kuzatuvi misol sifatida ko'rib chiqiladi.
Atmosferadagi jarayonlar juda erta tasvirlangan. Odamlar Er iqlimi uchun karbonat angidrid chiqindilar. Shved fizigi va kimyo bo'yicha Nobel mukofoti sovrindori Svante Arrenius birinchi bo'lib tabiiy issiqxona effektini batafsil hisob-kitob qildi. Uning kashfiyotlari ancha ehtiyotkor edi: "Ammo bu global iqlim o'zgarishi sabab bo'lgan inson faoliyati, kelajakda uning ahamiyati haqida hech kim shubha qila olmaydi". Urushdan keyingi davrda Flon milliy va xalqaro iqlim tadqiqotlarining kashshofiga aylandi.
Iqlimga insonning ta'siri birinchi marta Gavayidagi Mauna Loadagi o'lchash stantsiyasining ma'lumotlari bilan yaqqol namoyon bo'ldi. Shved tadqiqotchisi Arrenius tomonidan karbonat angidridning iqlimga ta'sirini nazariy tushuntirishga asoslanib, fikr atmosferada qancha karbonat angidrid qoldig'ini aniqlash edi. Qisqa vaqt ichida kutilmagan natijalar qo'lga kiritildi. Ular o'lchov boshlanishidan boshlab karbonat angidrid konsentratsiyasining doimiy ravishda ko'payishini ko'rsatadi.
Yillik o'sish o'simlik tsikllariga zid keladi: maydan oktyabrgacha qiymatlar pasayadi, chunki shimoliy yarim sharning daraxtlari va boshqa o'simliklari o'sish bosqichida va barglarning chiqib ketishida karbonat angidridni o'zlashtiradi. Oktyabr oyidan boshlab qiymatlar yana o'sadi, chunki yillik o'simliklar nobud bo'ladi va pasayadi. Rotor jarayonlar natijasida karbonat angidrid yana chiqariladi. Biroq, har yili bu egri may oyida yangi cho'qqiga chiqadi. Bu shuni anglatadiki, bir million havo molekulasi ichida 316 molekula karbonat angidrid mavjud.
Ularning so'zlariga ko'ra, 2100 yilgacha harorat 1,8 dan 4 darajagacha ko'tariladi. Maksimal o'sish 6 daraja, minimal - 1,1 daraja bo'lishi kutilmoqda. Ushbu raqamlar kompyuter simulyatsiyasi orqali olinadi; minimal o'sish barqaror rivojlanish va issiqxona gazlari chiqindisiz energiyaga o'tishni stsenariysidan kelib chiqadi.
Bu atigi 250 yil ichida 32% o'sishga to'g'ri keladi. Misli ko'rilmagan sur'atda keskin o'zgarish. Atmosfera tarkibini o'lchash orqali odamlarning iqlimga ta'sir qilish belgilaridan tashqari, antropogen issiqxona effekti belgilari ham kuzatilmoqda. Ushbu kuzatuvlar yozning jazirama issiqligini his qilishni tasdiqlaydi. Dunyo bo'yicha o'rtacha harorat doimiy ravishda oshib bormasligi, ammo tebranib turishi antropogen ta'sirga qarshi dalil emas. O'zgaruvchanlik darajasi ko'plab tabiiy omillar, shu jumladan kuchli tabiiy omillar mavjudligini ko'rsatadi.