Astragallar kimyosiga kirish

 
 

---

6 
Astragallar tarqalishi, kimyoviy va fiziologik ta’siri 
Astragal- Astragal
(lot 
Astrāgalus
)– yuksak o’simlikdir. Astragal 
oilasi 2000 ga yaqin turdan iborat.
The Plant List
, ma’lumoti bo’yicha 2455 turlari belgilngan: 
•
 
Astragalus adsurgens
 P
ALL
. — Астрагал приподнимающийся 
•
 
Astragalus albicaulis
 DC. — Астрагал белостебельный 
•
 
Astragalus alopecurus
 P
ALL
. — Астрагал лисохвостный 
•
 
Astragalus alpinus
 L. — Астрагал альпийский 
•
 
Astragalus ammodytes
 P
ALL
. — Астрагал песочный 
•
 
Astragalus amphioxys
 A.G
RAY
 — Астрагал обоюдоострый 
•
 
Astragalus angustifolius
 L
AM
. — Астрагал узколистный 
•
 
Astragalus arenarius
 L. — Астрагал песчаный 
•
 
Astragalus asclepiadoides
 M.E.J
ONES
 — Астрагал ластовневый 
•
 
Astragalus australis
 (L.) L
AM
. — Астрагал южный 
•
 
Astragalus austriacus
 J
ACQ
. — Астрагал австрийский 
•
 
Astragalus barrii
 B
ARNEBY
 — Астрагал Барра 
•
 
Astragalus bolanderi
 A.G
RAY
 — Астрагал Боландера 
•
 
Astragalus brevifolius
 L
EDEB
. — Астрагал коротколистный 
•
 
Astragalus calycinus
 M.B
IEB
. — Астрагал чашечковый 
•
 
Astragalus 
calycosus
 T
ORR
. ex S.W
ATSON
 — Астрагал 
замечательно-чашечковый 
•
 
Astragalus ceramicus
 E.S
HELD
. — Астрагал керамический 
•
 
Astragalus chinensis
 L.
F
. — Астрагал китайский 
•
 
Astragalus cicer
 L. — Астрагал нутовый 
•
 
Astragalus coccineus
 B
RANDEGEE
 — Астрагал шарлаховый 
•
 
Astragalus contortuplicatus
 L. — Астрагал свернутый 

---

7 
•
 
Astragalus danicus
 R
ETZ
. — Астрагал датский 
•
 
Astragalus 
dasyanthus
 P
ALL
. — Астрагал 
густоцветковый, 
или Астрагал шерстистоцветковый, или  Астрагал пушистоцветковый 
•
 
Astragalus davuricus
 (P
ALL
.) DC. — Астрагал даурский 
•
 
Astragalus falcatus
 L
AM
. — Астрагал серповидный 
•
 
Astragalus frigidus
 (L.) A.G
RAY
 — Астрагал холодный 
•
 
Astragalus gilviflorus
 E.S
HELD
. — Астрагал бледно-жёлтый 
•
 
Astragalus 
glycyphyllos
 L. — Астрагал 
сладколистный, 
или Астрагал солодколистный 
•
 
Astragalus hypogaeus
 L
EDEB
. — Астрагал подземный 
•
 
Astragalus inopinatus
 B
ORISS
. — Астрагал неожиданный 
•
 
Astragalus kentrophyta
 A.G
RAY
 — Астрагал колючий 
•
 
Astragalus macroceras
 C.A.M
EY
. — Астрагал крупнорогий 
•
 
Astragalus macropterus
 DC. — Астрагал длиннокрылый 
•
 
Astragalus melilotoides
 P
ALL
. — Астрагал донниковый 
•
 
Astragalus 
membranaceus
 (F
ISCH
. ex L
INK
) B
UNGE
 — Астрагал 
перепончатый 
•
 
Astragalus microcephalus
 W
ILLD
. — Астрагал мелкоголовчатый 
•
 
Astragalus miniatus
 B
UNGE
 — Астрагал светло-красный 
•
 
Astragalus newberryi
 A.G
RAY
 — Астрагал Ньюбери 
•
†
Astragalus nitidiflorus
 J
IMÉNEZ
 & P
AU
 
•
 
Astragalus norvegicus
 W
EBER
 — Астрагал норвежский 
•
 
Astragalus onobrychis
 L. — Астрагал эспарцетовый 
•
 
Astragalus penduliflorus
 L
AM
. — Астрагал повислоцветковый 
•
 
Astragalus physocalyx
 F
ISCH
. — Астрагал вздуточашечный 
•
 
Astragalus physocarpus
 L
EDEB
. — Астрагал пузырчатоплодный 

---

8 
•
 
Astragalus 
piletocladus
 F
REYN
 & S
INT
. — Астрагал 
густоветвистый 
•
 
Astragalus politovii
 K
RYLOV
 — Астрагал Политова 
•
 
Astragalus propinquus
 S
CHISCHK
. — Астрагал сходный 
•
 
Astragalus scaberrimus
 B
UNGE
 — Астрагал острошероховатый 
•
 
Astragalus schanginianus
 P
ALL
. — Астрагал Шангина 
•
 
Astragalus sieversianus
 P
ALL
. — Астрагал Сиверса 
•
 
Astragalus spatulatus
 E.S
HELD
. — Астрагал мелколожечковый 
•
 
Astragalus stenoceras
 C.A.M
EY
. — Астрагал узкорогий 
•
 
Astragalus sulcatus
 L. — Астрагал бороздчатый 
•
 
Astragalus tenuis
 T
URCZ
. — Астрагал тонкий 
•
 
Astragalus testiculatus
 P
ALL
. — Астрагал яичкоплодный 
•
 
Astragalus tibetanus
 B
ENTH
. ex B
UNGE
 — Астрагал тибетский 
•
 
Astragalus uliginosus
 L. — Астрагал болотный 
•
 
Astragalus umbellatus
 B
UNGE
 — Астрагал зонтичный 
•
 
Astragalus 
utahensis
 (T
ORR
.) T
ORR
. & A.G
RAY
 — Астрагал 
ютский 
•
 
Astragalus vaginatus
 P
ALL
. — Астрагал влагалищный 
•
 
Astragalus verus
 O
LIVIER
 — Астрагал настоящий 
•
 
Astragalus whitneyi
 A.G
RAY
 — Астрагал Уитни 
•
 
Astragalus zingeri
 K
ORSH
. — Астрагал Цингера 
Astragal ildizi (xyan zi)-xitoy medisinasida yaxshi o’rganilgan 
o’simlik. Ko’proq qo’llaniladigani 
Astragalus membranaceus
(Fish) Bge 
va 
Astragalus mongolicus
Bge, burchoqdoshlar oilasidan. Xozirgi zamon 
tekshirishlari ularning immunostimullirlash, antibiotik, kardiotonik, 
gepatoprotektor, diabetga qarshi, shish-opuxolga qarshi, antibakterial, 

---

9 
viruslarga qarshi va yaratuzatuvchi, qon to’xtatuvchi, siydik haydovchi, o’t 
haydovchi, qayt qildiruvchi ta’siri isbotlangan. Kuchli gematomalarni 
tarqalib ketishiga moyildir. Bundan tashqari o’simlik tinchlantiruvchi, 
immunitetni kuchaytiruvchi, organizmni mustahkamlovchi, qarilik oldini 
oluvchi, antioksidant va antidepressantdir. Farmakologik ta’sir qiluvchi 
guruh moddalariga polisaxaridlar, triterpen saponinlar (astragalozidlar), 
izoflavonoidlar va boshqa polifenollar kiradi. Astragal ildizi shamollash 
kasallarida va ayrim boshqa virus infeksiyalarda, astenik sindromda, 
yurak-tomir sistemasi kasallarida, har xil genezli immunodefizit 
sindromlarni kompleks terapiyasida, kimyo preparatlar ta’siridagi 
qo’shimcha ta’sirini oldini olishda qo’llaniladi. Astragal qon aylanishini 
yaxshilaydi, tomir kengayadi, shu sababli ovqatlanish yaxshilanadi, hamda 
hamma organlar va organizm sistemalari kislorod bilan ta’minlanadi. 
Astragal 
bosimni 
pasayishiga 
olib 
keladi, 
ateroskleroz 
va 
kardiosklerozlarda qo’llaniladi. Astragal tromb hosil b’lishi, hamda ichki 
qon oqishini to’xtatadi. Astragal asosidagi preparatlar telomeraza 
aktivatoridir, ularni ko’proq qo’llash organizm qarishini sekinlashtiradi va 
inson holatini yaxshilaydi. 
Astragal o’simligi tarkibida immunostimulyator, kardiotonik, 
gepatoprotektor, diabetga qarshi, o’sma-shishga qarshi va virusga qarshi 
moddalarni saqlaydi. Charchaganda, ishtaha yo’qolganda, qarilikni oldini 
olishda, umumiy holatni yaxshilashda foydalaniladi. Astragaldagi 
polisaxaridlar qo’llanilganda faol immunozitlar rivojlanishini kuchaytiradi, 
miyada tayoqsimon xujayralar sonini hamda suyakda limfoid to’qimalarni 
oshiradi, immunoglobulinni ham oshiradi va makrofaglarni faollashtiradi. 
Astragal T-limfotsitlarni faollashtiradi va xujayrani-tabiiy yoq qiluvchi

---

10 
(NK-xujayralar), shu bilan birga medikamentoz supressiya sharoitida 
ahamiyatli. 
Har xil tipdagi vaksinalarni kiritganda spirtli astragal ekstrakti 
adyuvant
faolikni bildiradi. Eng faol komponentlari bu astragalozidlar II 
va IV, lekin astragolozid II toksikligi yuqori. Preparat toza moddalarga 
qaraganda yig’ma shaklida immunostimullash ta’siri yuqoriroq bo’ladi 
(polisaxaridlar, flavonoidlar va boshqa guruh moddalar yig’masi). Agar 
gepatit B ni vaksinasiyasida astragal polisaxaridlar ekstrakti qo’shilsa 
gumaral va xujayralarni immun javobi oshadi signal yo’li faollashadi, 
transformirlash ingibirlash ekspressiyasi o’sish faktori va T-xujayra 
regulatorli chastotasini oshiradi. 
Astragalus 
membranaceacus
qaynatmasi 
sichqonlar 
ichagiga 
yetqazilganda 1-2 hafta ichida qo’shilganda fagotsitlar faolligi 
retukuloendotelial sistemasi oshiradi.
Astragal 
ildizi 
flavanoidlari, 
saponinlari 
va 
polisaxaridlari 
membranalar erkin radikal jarohatlanishi minimallashga sababchi bo’ladi. 
Agar kalamushlarda ko’p yugirish hisobida fisik zo’riqishda skelet 
muskulaturasi oksidlanishi oksudativ stress va antioksidant status yuqori 
qilishda astragal polisaxaridlari kompleksi qo’llanilgan. Kalamushlarda 
polisaxaridlar kompleksi quyidagi dozada qo’llaniladi 50,100 va 
200mg/kg, kuchsizlanish va ta’sir vaqtida kontrol guruhga qarshi yuqori, 
lekin oksidlanish markerlari mushaklarda pastdir. og’izdan sichqonlarga 
astragal polisaxaridlari berilganda (100,200 va 400mg/kg), maksimal 
suzish vaqtini oshirgan, va suzganda charchashni sekinlashtirgan. 
Polisaxaridlar qonda laktat miqdorini kamaytirgan va mochevinadagi azot 
darajasini qonda ko’paytirishini oldini olgan. Xomashyodagi saponinlar 

---

11 
miokard xujayra lipidlarni peroksidli oksidlanishi tarmog’lagan va qon 
quyilishini nisbatan pasaytirgan. 
Epidemilogik tekshirishlar ko’rsatdiki kichik telomerlar odamlarda 
ateroskleroz, gipertoniya, yurak-tomir kasallari, Alzgeymer kasal, 
infeksiyalar, diabet, fibroz, metabolik sindrom, rak va umumiy o’limga 
sababchi ekan. Telemeraza buzilgan, zararlangan telomerlarni yaxshilaydi. 
Astragal preparatlari sichqonlarga CCl
4
ta’sirida jigar zaharlanganda 
foyda bergan bunda faol qismi saponinlar va polisaxaridlar ekan. 
Astragal tomir saponinlari rak yug’on ichak ishida HT-29 o’sishini 
oldini olgan va adenokartsioma ichakda in vitro kaspaz mexanizm orqali 
apoptuzani stimulyatsiyalagan. Insonda K562 milloid leykoz xujayrasidan 
lektin astragaldan olingan kaspaz mexanizm orqali apoptoz induzirlanadi. 
Astragal pereponchatiy polisaxarid summasi yuqori dozada (25mg/ml) 
jigar rak xujayralari xayotini kamaytiradi 40,5% ga 24 soat ichida va 
67,3%-48 soat orqali, apoptoz tegishli 23,9 % va 38,2% xujayralar 
aniqlangan. 
O’simlik 
ildizidan 
olingan 
polisaxarid 
fraksiyasi 
kalamushlarda tomir orqali kiritilganda ziklofagfamid chaqirgan 
immunosupressiyani to’la yo’qotgan. 
Astragal ildizidan olingan ekstrakt yurak fibrionini tormozlagan, 
infarkt o’lchamini pasaytirgan, kapillyar zichligini ko’targan. 
Polisaxarid kompleksi astragal ta’sirida rak bilan kasallanganlarda 
immun statusi yaxshilanadi, kasal bo’lmagan kishilar ichganda foydadan 
xoli emas. Astragal ekstrakti ichilganda interferon maxsulotlarini 
stimulirlaydi hayvon va insonlarda virus infeksiyasi ta’sirida javob 
qilaoladi. Astragolozid IV tomir orqali qonga kiritilganda yurak kasallida 

---

12 
foyda bergan, yurak urushini qisqartirgan. Astragal buyrak kasalida, 
komplementar diabetik nefropaliyada terapiyasida foydaligi aniqlandi. 
Astragal katta miqdorda ichilganda bosh og’rishi, yuzining qizarishi, 
arterial bosim o’zgarishi seziladi. 30 gramm xokasidan ko’proq ichilganda 
terida allergik reaksiya bo’ladi. Astragal selenni o’zida to’playdigan 
o’simlik hisoblanadi. 
Astragal miya ishlarini yaxshilaydi bunda u gingko bilobadan ham 
yuqori hisoblanadi, agar doimiy astragal qo’llanilsa miyadagi qon 
aylanishi yaxshilanadi, bu yerda miya to’qima nafas olishi ham kuchayadi. 
Astragal boshning har xil kasallarida yuqori bosimda, bosh og’riganda, 
bosh aylanganda, qulog’dagi shovqunda, boshga to’lqin kelganda, ko’z 
oldida “pahala” paydo bo’lganda qo’llaniladi. Insultdan keyin foydasi 
katta, keyingi insult oldini oladi. Bosh miya tomirlariga foydali ta’siri 
natijasida ko’rganlarida qon aylanishini yaxshilaydi, kapilyarlani 
kengaytiradi, bosimni pasaytiradi shu xususiyatlaridan keng foydalanadi. 
Astragal yordamida gastrit, ichak yazvasi va o’niki barmoq ichak, hamda 
eski kasallarni ham davolaydi. Ich ketganda, qayt qilayotganda, 
meteorizmga moyil vaqtda hamda xronik ich qotganda katta foyda beradi. 
Buyrakdagi o’tkir va xronik nefritlarda, glomerulonefrit va boshqa 
kasallarida keng qo’llaniladi.
Astragal saponinlari miokard xujayralarini qo’riqlaydi bunda 
membranada lipid peroksid oksidlanishi oldini oladi, antitrombotik ta’sirni 
namoyon qiladi; triterpen saponinlar kardioprotektor effektini namoyon 
qiladi; flavanoidlar esa antioksidant va kapilyar mustahkamlovchi ta’sirga 
ega; polisaxaridlar makrofaglarni faollashtirib immunitetni stimulirlaydi. 

---

13 
Astragal ichiladi tindirma va qaynatma shaklida, og’izni chayishda 
foydalanadi, maz surtma shaklida ko’krak va yelkaga surkaladi. Quruq 
aksa qilganda, balg’amni suyultirishda, tomoqdagi shamollash va 
og’rig’ida, 
hamda 
ter 
chiqarishda 
qo’llaniladi.difteriya 
kasalida 
antibakterial hisoblanadi. Astragal bachadon tushganda, bepushtlikda, 
bachadon bo’yni eroziyasida, bachadon qon oqishida, hayz og’riqli 
bo’lganda, hamda tug’ishni tezlashtirishda qo’llanilgan. Ayollarda mioma, 
bachadon fibromasida, bachadon bo’yni rakida, tuxumdon va ko’krak 
rakida 
ishlatiladi. 
Astragal 
yordamida 
tomir 
revmatizmida, 
osteoxondrozda, deformlanuvchi artrozda, artritlarda va poliartritlarda 
foydalaniladi.Astragal umumiy inson psixik holatida masalan nevrozlarda, 
depressiyada, tez jahl chiqishida, qo’rquv va behalavotlikda, uyqusizlikda, 
stress holatlarda qo’llanilgan.Agar astragalni vaqtida qo’llanila boshlansa 
organizmni umumiy holatini inson hamma organlarini tuzatadi, hayotni 
ko’paytiradi, fizik holatni va intelluktual holatini faol holatda saqlaydi, 
qarilarda xotira qobilyatini kuchaytiradi, quvvat berishi aniqlangan. 
Astragal homilali ayollarda qo’llash mumkin emas chunki u tug’ishni 
tezlashtiradi. 
Astragaldan olingan tragakantlar muhim ahamiyatga ega u quyidagi 
turlaridan ajratilgan 
Astragalus andreji, A.denudatus, A.microcephalus, 
A.pycnophyllus, A. piletocladus, A. densissimus, A.karakalensis, 
A.multifoliatus
. Gumitragakant olish uchiun 5 sm chuqurgacha kovlanadi, 
keyin asosiy poyani kesib jarohatlanadi bunda kamed shira tomaboshlaydi 
u 3-4 kun ichida qotadi, keyin agar rangsiz shafof bo’sa yuqori sifatli, 
sariq, qo’ng’ir bo’lsa texnik sort hisoblanadi. Kimyoviy klassifikasiya 
bo’yicha gummitragant kislotali polisaxariddir. Uning tarkibiga D-

---

14 
galakturon kislota; D-galaktopiranoza; D-fukoza; D-arabofuranoza; D-
ksilopiranoza uchraydi. Tragakant erimaydigan yani bo’kadigan kameddir. 
Bu bo’kadigan qismi 60-70% va qadimdan bassorin hisoblangan; 8-10% 
eruvchi qism (arabin); bundan tashqari kraxmal (2-3%), selyuloza 
(3%gacha), suv (17%gacha), mineral moddalar (1,75-4,25%) aniqlangan. 
Arabin 3 molekula uron kislota va 1 molekula arabinozaning halqa 
shaklida unga glikozid bog’lar orqali 2 molekula arabinoza bog’langan. 
Tragakan tarkibi terilgan yer, terilgan vaqt va asosan sotuvdagi kamedga 
qarab farqlanadi. Bu holat boshqa o’simlik kamedlariga ham tegishlidir. 
Tragakant farmasevtik amaliyotda emulsiya, tabletka va pilyula 
tayorlashda qo’llaniladi. Tekstil, lakbo’yoq, teri, qog’oz-poligrafiya 
sanoatida tragakant foydalaniladi.