34
17. Астрагал перепончатый – Astragalus membranaceus
Xitoyda
Astragal pewreponchatiydan
foydalanish
milloddan avvalgi
III-I asr. Oldin Shen Nong Ben Caog Jing asarida yozilgan. 2001 yili
undan AQSHda zikloastragenol ajratildi u telomeraza fermenti hosil
bo’lishini faollashtirar ekan. Ilmiy tekshirishlar xujayra qarishi telomer
uzunligi kamayshiga bog’liq ekan, bu RNK bilan oqsil kompleksidir
xromosoma oxirgi qismlarini ximoya qilar ekan. Telomeraza qisman
shikastlangan telomerlarni qaytarib tuzatar ekan shu bilan organizm
qarishi jarayoni sekinlashtirar ekan. Xujayra hayotini uzaytiruvchi sifatida
Astragal pewreponchatiy
dan ildizi ekstrakti patentlangan.
Astragal pewreponchatiy
(a. sxodniy)-ko’p yillik o’tsimon 25-70sm
balandli poyali, to’gri o’suvchi o’simlik. Iyun-iyulda gullaydi, urug’lari
avgustda yetiladi o’simlik ildizi bahorda
yoki kuzda kovlab olinadi, yon
tomirchalaridan tozalanib quyoshda quritiladi. Kuchsiz hidli; ta’mi ozgina
shirin va chaynaganda dukaklar ta’mini beradi. Xitoyda tomirning asaldagi
preparati mashhur. Rossiyada ko’proq o’simlik o’t qismidan tindirma,
hamda qaynatma va tomir tindirmasidan foydalanilgan. Astragal o’ti va
bargi asosan gullagan vaqtida (may-iyun) mevalaguncha, pichoq yoki
o’roq yordamida yerdan 7-10 sm balandlikda kesiladi. Ko’pincha bitta
shox meva qilishi uchun qoldiriladi. Urug’lari dukkak bo’lib 70-80%
qorayganda iyul-sentyabrda teriladi. Ildizi kuzda sentyabr-oktyabrda
kovlab olinadi, yerdan tozalanadi,mayda bo’lakchalarga kesiladi.
Xomashyo oddiy usulda yupqa qavat qilib qorong’i, quruq shamollaydigan
yerda quritiladi, vaqti vaqti bilan aylantirib turiladi.
Quruq xomashyo
matoli xaltalarda yaxshi shamollaydigan xonada saqlanadi. Saqlash vaqti 1
yil.
35
Xitoyda qarish oldini olish yig’malarida astragal mavjud.
Astragalozidlar triterpen tetraziklik saponinlar uchraydi, ular zikloartan
guruhi hisoblanadi. Astragalozid I-III xomashyodagi aglikoni bu
zikloastragenoldir. Ayrim saponinlar oleanen skeletiga ega. Xomashyoda
astragolizidlar
I-VIII,
o-astragalozid
A,
o-azetilastragalozid,
zikloastragenol,
hamda
soyasaponinlar,
izostragalozidlar
I,II,
astramembranin I,II, astragalosaponinlar A,B,C oshlovchi moddalar,
kumarinlar va oksikumarinlar tutadi.
Astragal polisaxaridlari (astragalanlar I, II, III va boshqalar)
immunomodullash ta’siriga ega, hamda gipoglimik,
gipotenziv, virusga
qarshi, antioksidant va shishga-opuxolga qarshi ta’sirga ega. Kimyoviy
tuzilishi bo’yicha glyukon va geteropolisaxaridlar hisoblanadi.
Astragal pereponchatiy
tomirlaridagi flavanoid birikmalar asosan
izoflavonoidlar va ularning glikozidlaridir: bular kalikozin va uning
hosilalari (kalikozin-7-0-β-D-glyukozid, kalikozin-7-0-β-D-glyukozid-6’-
o-malonat, kalikozin-7-0-β-D-(6’’-atsetil)-glyukozid va boshqalar), ononin
(6αR,11αR)-3-gidroksi-9,10-dimetoksi
pterokarpan-3-o-β-D-glyukozid,
(3R)-7,2’-digidroksi-3’,4’-dimetoksiflavon-7-0-β-Dglyukozid,
formononetin va uning glikozidlari (formononetin-7-0-β-D-glyukozid-6’-
o-malonat),
(-)-metilinissolin
3-o-β-D-(6’-azetil)-glyukozid,(-)-
metilinissolin 3-o-β-D-{6’-[(E)-but-2-yenoil]}-glyukozid. Flavanoidlar
(kemferol, kvertsetin, narzissin, izoramnitin va astragalozid) aniqlangan.
Bundan tashqari fitosteroidlar (dakosterin, astramembraninlar1,II, β-
sitosterin); azottutuvchi birikmalar (4-amino moy kislota, L-kanavanin, 3-
gidroksi-2-metilpiridin,xolin,betain); aminokislotalar (istaden ko’p, shu
jumladan asparadin), triterpenoidlar (lunenon, koriol kislota);
triterpen
36
glikozidlari (daziantozidlar) ,efir va to’yingan yog’lar; hamda lignanlar
(larizirezinolk,
siringarezinol):
pterokarpanlar
(3-gidroksi-9,10-
dimetoksipterokarpan-3-o-β-D-glyukozid): kumarinlar mineral moddalar
(Zn, Fe, Cu, Mg, Mn, Ca, K,Na, Se,Co,Ru, Mo, Cr, V,P, Au,AL,Si,Na va
boshqalar) aniqlangan. O’simlik selen yig’ish xususiyatiga ega. Selen-
muhim mikroelement, antioksidant, har xil rak formasi, yurak kasallari,
radiatsiya yomon ta’sirini
oldini oladigan, bosimni normallaydi, qonda
shakar miqdorini kamaytiradi. Selen miya faoliyatini yaxshilaydi,
immunitetni ko’taradi, organizm umumiy tonusini ko’taradi, yoshartirishga
sababchi va yashashni uzaytiradi. Vitaminlardan C va E vitaminlar
o’simlikda uchraydi.
Uning tarkibida triterpen glikozidlar va saponinlar, flavanoidlar
(kempferol, kvertzetin, nartzissin, izoramnetin, astragalozid, formokoketin,
kuatakein, kalikozid, оnonin), oshlovchi moddalar Astragalozidlar I, II, III,
Kumarinlar,
Sterinlar,
Oksikumarinlar,
Alkaloidlar,
Efir
moyi,
Fitosteroidlar (daukosterin, аstramembraninlar I, II, beta-sitosterin),
bassorin va arabin aniqlangan. Efir va to’yingan yog’lar. Bundan tashqari
astragal o’t qismida va ildizida quyidagi vitaminlar
va mikroelementlar
aniqlangan: Vitamin А; Vitamin Е; Vitamin С; Fe, Ca, Al, Zn, Cu, Co, Si,
Ng, Mn, Mo, Cr, V, F, Na, Se.
Dorivor maxsulot sifatida tomir va yer ustki qismi hisoblanadi, ildizi
kuzda kovlab olinadi, yuviladi, toza havoda quritiladi, keyin uyda
oxirigacha quritiladi. Yer ustki qismi gullagan vaqtda kesib olinadi.
Umumiy mustahkamlovchi, tonizirluvchi, og’riq
qoldiruvchi, siydik
haydovchi, qonhosil qiluvchi xususiyatlarga ega. U ideal antiseptik va yara
tuzatuvchidir
