Astanaqulova zuhraxon baxtiyorjon qizi

Metod (yunoncha so’zdan olingan bo’lib,”yo’l” degan mahnoni anglataldi ) maqsadga erishish yo’lini bildiradi .
Ta’lim metodlari - bu ta’lim jarayonida pedagog va ta’lim oluvchilarning aniq maqsadga erishishga qaratilgan birgalikdagi faoliyati bo’lib, ularning o’qish vazifalarini bajarilishigi qaratilgan nazariy va amaliy faoliyat yo’lidir.[20]
Ta’lim metodlari o’qitishning o’z oldiga qo’ygan maqsadlariga erishish usullarini hamda o’quv metodlarini nazariy va amaliy yo’naltirish yo’llarini anglatadi.
Ta’lim metodlari o’quv materiallarini bayon qilishga va uni ta’lim oluvchilar bilim olishga qaratilgan faoliyatining yo’li bo’lib, pedagogni ta’lim oluvchilar bilan faoliyat xarakatini belgilovchi ish usullariga bog’liqdir. Shu sababli doimo pedagogika ta’lim metodlariga pedagogning va ta’lim oluvchilarning bilish faoliyati usullari deb qaraladi, bu usullarning har ikkalasi o’quv vazifalarini bajarishga qaratilgan.
Ta’lim metodlarini tanlash avvalo o’quv materiali mazmuni va o’quv vazifalarining xarakteriga bog’liq.
Texnologiya faniga doir o’quv vazifalari umumiy o’rta ta’lim maktablaridagi boshqa fanlarning o’quv vazifalari kabi o’quvchilarga yangi bilimlar berish, ko’nikmalarini shakllantirish, malakalarni hosil qilish va yangi bilimlarni tarkib toptirishdan iborat. Talabalarga beriladigan na’munaviy dastur asosida beriladigan bilim bir xilligi uchun ta’lim metodlari ham deyarli bir xil bo’ladi. Ushbu fikr eng avvalo nazariy mashg’ulotlarga taalluqli bo’lib, bunday mashg’ulotlar yuqori sinf o’quv dasturlarida bevosita nazarda tutilgan.
Nazariy mashg’ulotlarda pedagogika kursida ko’rsatilgan umumdidaktika tavsiyalari to’liq tatbiq etiladi.
Amaliy mashg’ulotlarda esa, o’quv materialining xarakteriga ko’ra mehnat bo’yicha amaliy mashg’ulotlar boshqa o’quv fandagidan farq qiladi, bu esa ta’lim metodlaridan foydalanishda qator o’ziga hos xususiyatlarni keltirib chiqaradi.
O’quvchilarning mehnat ko’nikma va malakalarini shakllantirish muammolariTexnologiya fani metodikasida juda muhim o’rin tutadi. Texnologiya fanidagi barcha mavzular amaliy xarakterga ega bo’lganligi boyis mavzularning 20% nazariy ma’lumotlar, amaliy mashg’ulotlarda buyum tayyorlashda rioya etiladigan texnika xavsizligi qoidalari va sanitariya-gigiene talablari tushintiriladi va qolgan 80% o’quv mashg’uloti amaliy mashg’ulot uchun ajratiladi.
Dars jarayoni pedagogik usul(metod) va uslub (metodika)lar orqali amalga oshirilib, ular darsning ajralmas qismi hisoblanadi. O’qituvchisiz va o’quvchisiz hamda o’quv dasturi va rejasiz dars o’tib bo’lmaganidek, pedagogik usul va uslublarsiz darsning samarali tashkil etilishini amalga oshirib bo’lmaydi.
Dars o’tishning usuli (metodi)deganda, o’quv mashg’uloti jarayonida qo’llaniladigan chora-tadbirlar majmuasi tushuniladi.
O’qitishning uslubi (metodikasi) deganda esa, ta’lim-tarbiya usullarining qo’llanish tartibi tushuniladi.
Darslarda an’anaviy, noan’anaviy, interfaol, zamonaviy kabi turli xil metodlardan foydalanilishi mumkin. Ulardan eng yaxshisi bu o’tilayotgan mavzuning o’quvchilar tomonidan samarali o’zlashtirilganidir.
Metod-lotincha so’z bo’lib, o’qitishning yangi yo’lini izlash, tushuntirishning oson usulini topish, qidirish degan ma’nolarni anglatadi.
O’quvchilarni bilim, ko’nikma va malakalar bilan qurollantirish va ular tomonidan o’zlashtirish usullari o’qitish metodi deb ataladi.
Maktablarda shu vaqtgacha qo’llanilgan o’qitish metodlari xilma-xil bo’lib, ulardan mavzuga mos metodni tanlash o’qituvchining fantaziyasiga bog’liq.
Dars o’tish metodi - bu ta’lim jarayonida o’qituvchi va o’quvchilarning kutilgan maqsadga erishishiga qaratilgan birgalikdagi faoliyat usullaridir.
Dars o’tish metodi ta’lim jarayonida o’qituvchi va o’quvchining faoliyati qanday bo’lishi, dars o’tish jarayonini qanday qilib tashkil qilish va olib borish kerakligini hamda shu jarayonda o’quvchilar qanday ishlarni bajarilishi kerakligini belgilab beradi.
Boshqacha qilib aytganda, dars o’tish metodlari har ikkala faoliyatning ya’ni o’qituvchi tomonidan o’quvchilarni bilim, ko’nikma va malakalar bilan qurollantirish hamda o’quvchilar tomonidan o’sha nazarda tutilgan bilimlarni o’zlashtirish, ko’nikmalarni shakllantirish va malakalarni hosil qilish jarayonida yangi bilimlarni o’zlashtirish va kundalik faoliyatda amaliyotga qo’llay olish kompetentsiyalarini shakllantirish yo’l-yo’riqlarni o’rgatishni nazarda tutadi. Masalan: texnalogiya fani o’qituvchisining o’quvchilar bilan hamkorlikda o’quv ustaxonalarida o’quvchilarning texnik bilim, ko’nikma va malakalar egallashga, ularni ishlab chiqarish kasbiga qiziqtirishga qaratilgan faoliyati texnologiya fanidan dars o’tish metodlari deb ataladi.
O’quv ustaxonalari mashg’ulotlarida o’quvchilar olgan bilim, malaka va ko’nikmalar ularni mehnatga va hayotga tayyorlaydi. Ulardagi dunyoqarashni shakllantiradi, mustaqil bilim olish va uni ishlab chiqarishga ijodiy qo’llash qobiliyatini taraqqiy ettiradi.
Demak, dars o’tish metodi har ikkala tomonning aktiv faoliyati birligini tahminlashga qaratilgandir. Biroq har ikkala faoliyat hamisha bir xil va bir yo’nalishda bo’lavermaydi. Dars jarayonida o’tiladigan materialning harakterga qarab, o’qituvchi va o’quvchining faoliyati, xatto tashqi ko’rinishi, hatti-harakatining mazmuni e’tibori bilan ham turlicha bo’lishi mumkin.
Ta’lim jarayonida o’quv materialning xarakteriga qarab tanlangan dars o’tish metodlari mavzuning mazmun-mohiyatiga qarab u yoki bu ta’lim texnologiyasi, darsning shakli va o’qitishning ta’lim vositalarini tanlashni o’z ichiga olgan bo’lishi mumkin.
O’qituvchi shuni esdan chiqarmasligi lozimki, o’quv ustaxonalarida tashkil etilgan o’quv amaliy mashg’ulot o’quvchilarga beriladigan nazariy va amaliy bilim mazmuni, vazifalari mehnat va hayot bilan mustahkam bog’langandir.
O’quv ustaxonalari mashg’ulotlaridagi o’quv materialining xarakteri turlicha bo’lganligi sababli uning dars o’tish metodlari ham turlichadir. Masalan, o’qituvchi o’quvchilarning bilimlariga tayanib yangi materialni bayon qilishda, o’rganilganlarni mustahkamlash va tekshirishda, o’rganilgan materiallni umumlashtirishda suhbat metodidan foydalanishi mumkin. «Yupqa list metall va simdan buyum yasash» kabi mavzuga doir yangi materialni o’rganishda hamda «Metallarni parmalash» va boshqa mavzular bo’yicha olingan bilimlarni mustahkalashda va tekshirida; «Metallarga stanoklarda ishlov berish» kabi mavzularga oid o’quv materiallarni umumlashtirishda suhbat o’tkazish mumkin.
O’qituvchi suhbatga tayyorlanadi, ya’ni o’quvchilarga tushunarli, ishning mohiyatini aks ettiradigan savollarni tanlaydi va ularni maqsadga muvofiq tartibda joylashtiradi.
Quyida texnologiya fani o’qituvchilarining dars o’tish metodikasini takomillashtirish omillarini belgilovchi muhim vazifalarni keltirib o’tamiz:
-dars o’tishning effektivligini oshirishga yordam beradigan yangi metod va formalarni ishlab chiqish va qo’llash;
-dars o’tishning bu yangi metod va formalari tarbiyaning maqsad va vazifalarini amalga oshirishga qaratilgan bo’lishi hamda ta’limning mazmunini o’zlashtirib olinishiga xizmat qilinishi;
-dars o’tish metodlari o’quvchilarning ilmiy bilimlari sistemasini atroflicha chuqur va keng o’zlashtirishlari va shu asosida ularda ilmiy dunyoqarashni shakllantirishga xizmat qilish;
-dars o’tish metodlari o’quvchilarning fan asoslari bilan qurollantirish bilan bir qatorda o’quvchilarga ilmiy bilimlarini turmushda qo’llay olish ko’nikma va malakalari hosil qilishlariga keng imkoniyatlar yaratish.
Yuqorida keltirilgan tartibda dars o’tish metodlarini takomillashtirish zamonaviy ishlab chiqarish talablari jarayonini vujudga keltirish imkonini beradi.
Pedagogika oliygohlarining bo’lajak texnologiya fani o’qituvchilari oxirgi kursda o’tkaziladigan malakaviy pedagogik amaliyotida texnologiya fanidan dars o’tishni takomillashtirish yo’llari hamda mezonlari bo’yicha tushunchaga ega bo’lishlari kerak. CHunki, texnologiya fanidan dars o’tishning turli shakllari, metodlari va vositalari mavjuddir. Ammo ularni bir-biridan farq qilgan holda, uni kundalik yangiliklar bilan, yangi texnikalar bilan, mehnat qurollari bilan, turli spravochniklardan foydalanish orqali darsni takomillashtirishning o’ziga xos bir yo’nalishi bor. Ana shunday jarayonini amaliyotda ishlab chiqish, darsning yangi yo’nalishlarini shakli va metodlarini izlab toppish muhim ahamiyat kasb etadi. Buning uchun texnologiya fani o’qituvchisining o’quv ustaxonasida texnik mehnatga oid metallarga ishlov berish bo’yicha uch-to’rt darslari kuzatiladi. Ana shu darslar zamonaviy ta’lim texnologiyalaridan tadbiq etib, axborot kommunikatsiya texnologiyalari vositalaridan foydalanilgan xolda tashkil etiladi tahlil qilinadi. Dars tahlili jarayonida darsni kuzatish jarayoni tahlil qilinadi va mashg’ulotning kamchilik va yutuqlarini e’tiborga olib, umumiy xulosa qilinib takomillashtirish yo’llari tavsiya etiladi.