Asosiy vositalarning xarakati ulaning kelib tushishi, chikib ketishi va korxona ichidagi xarakati bilan boglik bulgan xo`jalik jarayonlari ta`siri ostida sodir buladi. Ushbu xo`jalik jarayonlari tegishli hisob xujjatlariga asosan rasmiylashtiriladi.
Korxonaga kelib tushgan asosiy vositani korxona raxbari tomonidan tayinlangan komissiya kabul kiladi. Komissiya kabul kilgan xar bir obyekt uchun aloxida bir nusxada asosiy vositalarni kabul kilish-topshirish dalolatnomasi (OS-1 shakl) tuziladi va uni korxona raxbari tasdiklaydi. Bir nechta obyekt uchun umumiy dalolatnoma fakat ushbu obyektlarning xammasi yagona tipda bulsa va ularning kiymati bir xil bulsa, shuningdek bir kunda bitta javobgar shaxs tomonidan kabul kilinganda tuzish mumkin. Dalolatnomalarda obyektlarning nomi, kuril-gan yoki zavoddan chikarilgan vakti, dastlabki kiymati, berilgan inventar nomeri, foydalanish joyi va boshka zarur ma`lumotlar kursatiladi. Kabul kilingan obyektni tavsiflovchi texnik xujjatlar dalolatnomaga ilova kilinadi. Asosiy vositalarning kabul kilish-topshirish dalolatnomasi rasmiylashtirilgandan sung korxona buxgalteriyasiga topshiriladi va ularga asosan buxgalteriyada asosiy vositalarning inventar kartochkalarida tegishli yozuvlar amalga oshiriladi. Undan sung texnik xujjatlar doimiy saklash uchun tegishli bulimlarga beriladi.
Asosiy vositalarning korxona ichidagi xarakati yuk xatiga asosan (OS-2 shakl) rasmiylashtiriladi. Unda topshiruvchi va kabul kiluvchinig nasabi, ismi, sharifi, lavozimi, asosiy vositalarning birinchisi ikkinchisiga berish sabablari va asosi, obyektning kiskacha tavsifi, texnik xolati kursatiladi. Yuk xati ikki nusxada tuziladi va topshiruvchi xamda kabul kiluvchi imzo chekadi. Yuk xatining bir nusxasi korxona buxgalteriyasiga topshiriladi, ikkinchi nusxasi topshiruvchida koladi va u asosiy vositalarning inventar ruyxatidan chikishi to`g`risida belgini kuyish uchun asos buladi.
Kapital kuyilmalar hisobidan kurib bitkaziladigan obyektlarni kurish va asbob uskunalar bilan jixozlash bilan boglik bulgan tugallangan ishlarni kabul kilish, ta`mirlangan, rekonstruksiyalangan va kayta modernizatsiyalangan obyektni kabul kilish topshirish dalolatnomasiga asosan (OS-3 shakli) rasmiylashtiriladi. Dalolatnomada obyektning dastlabki kiymati va sodir bulgan texnik o`zgarishlardan sungi kiymati va boshka zarur texnik kursatkichlar aks ettiriladi. Ushbu ishlarni korxonaning uzi amalga oshirsa akt bir nusxada agar boshka tashkilot amalga oshirsa ikki nusxada tuziladi va dalolatnomani obyektni kabul kiluvchi va topshiruvchilar uz imzolari bilan tasdiklaydi.
Asosiy vositalarlarning soni unchalik kup bulmagan korxonalarda obyektlar buyicha hisob asosiy vositalarning inventar daftarida (№OS-11 shakl) yuritilishi mumkin. Daftarga asosiy vositalar ularning turkumlari buyicha va foydalanilayotgan joylari buyicha yoziladi.
Buxgalteriyada ijaraga olingan asosiy vositalar buyicha inventar kartochkalari ochilmaydi. Analitik hisobni tashkil kilish uchun esa ijaraga beruvchi tamonidan berilgan asosiy vositalarning inventar kartochkasining kuchirmasidan foydalaniladi.
Inventar kartochkalar tulgazilgandan sung maxsus ruyxatda kayd etiladi. Kartochkalar ruyxatda turkumdagi guruxlari buyicha joylashtiriladi.
Inventar kartochkalardan tashqari asosiy vositalarning xarakatini hisobga olish kartochkasi xam yuritiladi. Unda korxona va uning bulimlari buyicha asosiy vositalarning xarakati mikdori va kiymati buyicha aks ettiriladi.
Asosiy vositalarning sintetik hisobi buxgalteriya hisobi schyotlar rejasidagi kuyidagi schetlarda hisobga olinadi:
01 asosiy vositalar (aktiv schyot )
02 asosiy vositalarning eskirishi (passiv schyot )
47 asosiy vositalarni sotish va boshka tartibda korxonadan chikib ketishi (aktiv -passiv schyot).
Barcha turdagi asosiy vositalarning korxonadan chikib ketishi asosiy vositalarning tugatilishi to`g`risidagi dalalotnoma bilan rasmiylashtiriladi. Fakatgina bundan yuk va yengil avtomobillar istesno. Ular avtotransport vositalarini tugatish haqidagi dalolatnomaga binoan hisobdan chikariladi.(№ OS-4a).
Asosiy vositalarni tugatilishi to`g`risidagi dalolatnomalarda ularni tugatishdan olingan materiallar extiyot kismlar va boshkalar, shuningdek tugatish uchun kilingan xarajatlar, boshlankgishlab chikarish kiymati, eskirish kiymati va tugatish natijasi kursatiladi.
