Asosiy vositalarning inventarizatsiya kilish tartibi O`zbekiston Respublikasi Moliya vazirligining yuriknomasiga kura xar 3 yilda bir marotoba utkaziladi. Ayrim xollarda inventarizatsiya muddatidan ilgari utkaziladi:
moddiy javobgar shaxslar almashganda;
ugirlik yoki boshka uzlashtirishlar sodir etilganligi to`g`risida ma`lumotlar berilganda;
tabiiy ofatlar sodir bulganda, avariya va boshka favkulodda xolatlar ruy berganda;
korxona tugaganda yoki kayta tashkil bulayotganda;
korxona asosiy vositalarining bir kismi sotilayotganda va ijaraga berilayotganda.
Asosiy vositalarning inventarizatsiyasining korxona raxbarining buyrugiga kura tashkil kilingan ishchi komissiyasi utkazadi va unda albatta buxgalteriyadan vakillar bulishi shart.
Inventarizatsiyani utkazish ishchi komissiyasi a`zolari moddiy javobgar shaxs ishtirokida obyektlarni kuradi va ularni natura kursat-kichida inventarizatsiya yozuvida kayd etiladi. Inventarizatsiyani komissiya a`zolari tula bulmagan xolatda utkazish mumkin emas.
Inventarizatsiya ruyxatiga ilgari hisobga olinmagan asosiy vositalar xam ruyxatga olinadi va ularni komissiya a`zolari ekspertiza yuli bilan baholaydi va haqikiy texnik jixatiga kura eskirish mikdori aniqlanadi va dalolatnomaga asosan rasmiylashtiriladi. Shu bilan birgalikda komissiya ushbu asosiy vosita kachon kimning farmoyishiga binoan ishlatilgani, ularning xarajatlari kayerlarga olib borilganligini dalolatnomada kursatishadi.
Agar inventarizatsiya jarayonida asosiy vositalaring yetishmasligi yoki ortikcha chikishi aniqlansa komissiya mas`ul shaxslardan buning sabablarini tushuntirishni talab kilish zarur. Chunki bu ma`lumotlar inventarizatsiya va buxgalteriya hisobi ma`lumotlarini takkoslash natijasida aniqlangan farklarning sabablarini tushuntirishda muxim rol uynaydi.
Ilgari hisobga olinmagan asosiy vositalar aniqlanganda ular kolidik kiymati buyicha kirimga olinadi Dt 01 Kt 80/3 va eskirish mikdori aks ettiriladi. Dt 01 Kt 02/1
Inventarizatsiya jarayonida ba`zi asosiy vositalar asossiz yoki adashib kam baholi va tez eskiruvchi buyumlar tarkibida hisobga olingan bulsa ular asosiy vositalar tarkibiga utkaziladi va kuyidagi buxgalteriya yozuvlari bilan rasmiylashtiriladi Dt 01 Kt 12 va eskirish mikdoriga Dt 13 Kt 02.
Agar asosiy vositalar tarkibida kam baholi va tez eskiruvchi buyumlar hisobga olinganligi aniqlansa bunday xollarda ular kuyidagi buxgalteriya yozuvdari bilan rasmiylashtiriladi Dt 12. Kt 01, eskirish mikdoriga Dt 02/1 va Kt 13
Uziga tegishli asosiy vositalarni inventarizatsiya kilish bilan bir vaktda ijaraga olingan asosiy vositalar xam tekshiriladi.
Ijaraga olingan asosiy vositalar obyektlari buyicha inventarizatsiya ruyxati aloxida xar bir ijaraga beruvchi buyicha aloxida tuziladi. Unda umumiy ma`lumotlardan tashqari xar bir ijaraga beruvchi va ijara muddati kursatiladi. Inventarizatsiya ruyxatining bir nusxasi ijaraga beruvchiga junatiladi.
Xulosa:
Asosiy vositalar - korxona moddiy texnika bazasining asosini tashkil kiluvchi mehnat vositalaridir. Ularning asosiy xususiyatlari - uzining tashki kurinishini xo`jalik opersiyalari ta`sirida o`zgartirmaydigan va kiymatini ishlab chikarilgan maxsulot tannarxiga eskirish summalari orkali utkazishdir. Asosiy vositalar korxonada uzoq vakt xizmat kiladi va ularga eskirish summalari boshlagich kiymati koplangunga kadar hisoblanadi. Bundan tashqari, asosiy vositalar korxonada ijaraga berilish va olinishi mumkin. Foydalanilgan adabiyotlar:
Karimov I.A. O`zbekiston: bozor iktisodiyotiga utishning uziga xos yuli. - T. O`zbekiston, 1995.
Karimov I.A. O`zbekiston iktisodiy isloxotlarni chukurlashtirish yulida. - T. O`zbekiston, 1995.
Kodirxonov S.B. Sanoat korxonalarida buxgalteriya hisobi. -T.: Ukituvchi, 1993.
Umarova M., Axmadjonov K., Eshboyev U. Buxgalteriya hisobi. -T.: 1999.
Yuldashev S.SH., Buxgalteriya hisobining chukurlashtirilgan moduli. T.: 1998.
