|
Asosan ikki xil ehtiyojlar farqlanadi:
-
Moddiy ehtiyojlar
|
(ovqatlanish, suv ichish, tashnalikni qondirish, uxlash kabilar) kuniga qondirilishi kerak. Aks xodda inson o‘ladi.
|
Ma’naviy ehtiyojlar
|
mehnat qilish, odamlar bilan muloqot qilish, o‘zgalar e’tirofiga sazovor bo‘lish, hurmat qozonish, karera qilish, nimalardandir estetik zavq olish, ahloqiy qadriyatlarni o‘zlashtirish kabilar inson hayotini bezaydi, lekin ularning qondirilmasligi konkret odamning xarakterini, fe’lini belgilaydi xolos. Bu kabi ehtiyojlarning
qondirilmasligidan ma’naviy barkamol insongina juda aziyat chekadi.
|
SHunday qilib, konkret motivning asosini konkret ehtiyoj, talab tashkil etadi. Ehtiyojlar ko‘p xolatlarda individaul hamda murakkab tabiatli, o‘zgalarga ancha tushunarsiz bo‘lgani sababli ham motivlarning tabiati hamda kelib chiqishi ham murakkab hisoblanadi. Boshqacha qilib aytganda, shaxsning ehtiyojlari – bu odam tomonidan ongli yoki ongsiz tarzda his qilinadigan talablar bo‘lib, ular organizmning yoki shaxs taraqqiyotining muhim jihatlaridir. Odamdagi uni aslida faollikka undovchi orzu-istaklar, intilishlar, hissiyotlar, emotsiyalarning kelib chiqishida ehtiyojlar katta rol o‘ynaydi.
Talabalarni ta’lim olishga undovchi koʻp masalalar koʻrib chiqilgan. Talabalar motivatsiyasini rivojlantirish sohasida yillar davomida olib borilgan izlanishlar shuni koʻrsatadiki, oliy ta’limda motivatsiyani maqbul darajalari va yoʻnalishlarini qoʻllab-quvvatlash yoki rivojlantirish masalaga oydinlik kiritarkan. Shuningdek, Entwistle (1998) tomonidan rivojlantirilgan, talabalarning inventar qobiliyatlarini oʻrganish yondashuvlari yana bir moslashuvchan va original yondashuv hisoblanmoqda. Ushbu usulning ustun tarafi shundaki, unda talabalarning oliy ta’lim muassasalariga kirishlarining sabablari keltirib oʻtilgan. Plymouth Universitetida amalga oshirilgan oʻrganishlarga binoan, 600 ta 1- bosqich talabalarining universitetda ta’lim olish sabablari koʻrsatilgan50
50 A handbook for teaching and learning in higher education : enhancing academic practice / [edited by] Heather Fry, Steve Ketteridge, Stephanie Marshall.–3rd ed. p. cm. pp: 120,121.
Inson faoliyati murakkab va o’ziga xos jarayon bo’lib, shunchaki ehtiyojlarni qondirishdan iborat emas, balki ko’pincha jamiyatning maqsadi va talablari bilan belgilanadi. Psixologik manbalarga asoslanib fikr yuritganimizda, ehtiyoj - jonli mavjudot, hayot kechirishining yaqqol shart-sharoitlariga uning shularga tobe ekanligini ifoda etuvchi va mazkur shart-sharoitlarga nisbatan faolligini namoyon qiluvchi holat tariqasida ifodalanadi. Shaxs faolligining manbai uning ehtiyojlaridadir. Mana shu ehtiyoj odamni ma’lum tarzda, ma’lum yo’nalishda harakat qilishga undaydi.Ehtiyoj shaxs aktivligining manbai sifatida namoyon bo’ladigan va uning aniq yashash sharoitiga bog’liqligini ifodalovchi xolatdir. Shaxsning faolligi ehtiyojlarni qondirish jarayonida namoyon bo’ladi.
rasm
Odamning ehtiyojlari unga tarbiya berish jarayonida, ya’ni inson madaniy dunyosi bilan munosabatga kirishish jarayonida tarkib topadi. Odamning ehtiyojlarini qondirish jarayoni, uning tomonidan ma’lum ijtimoiy taraqqiyot natijasida yuzaga kelgan faoliyat shakllarini faol maqsadga muvofiq o’zlashtirish jarayoni sifatida namoyon bo’ladi. Odamning ehtiyojlari ijtimoiy shaxsiy xarakterga egadir. Ehtiyojlar paydo bo’lishiga va predmetiga ko’ra, ya’ni nimaga qaratilganiga qarab farqlanadi. Ehtiyojlar qondirilishi jarayonida rivojlanib va o’zgarib boradi. Kishining ehtiyojlari ham ijtimoiy, ham shaxsiy xarakterga egadir. Ehtiyojlar kelib chiqishiga va predmetiga ko’ra - tabiiy va madaniy, moddiy va ma’naviy bo’lishi mumkin.
Amerikalik psixolog Abraxam Maslou XX asrning 40-yillarida ehtiyojlar ustunligi nazariyasini yaratdi va kishilar o’z motivlari jarayonida ehtiyoj va qiziqishning 5 turiga tayanadilar dedi.
A. Maslou motivatsiyani ijobiy ifodalab bergan. Maslou o’z nazariyasida quyidagi asosiy ehtiyojlarni ajratib bergan:
Do'stlaringiz bilan baham: |
