Asosiy tu sh u n c h a la r: bir tekis temperatsiyalangan soz hosila pog'onalar

---

Asosiy  tu sh u n c h a la r: 

bir  tekis  temperatsiyalangan  soz.  hosila  pog'onalar,

 

alteratsiya,  yarim   tonlik,  kalit alteratsiya  belgilari,  tovushiar engarmonizmi.diatonik

 

ton va yarim  tonliklar, xrom atik  ton va yarim  tonliklar,

N az o ra t savollari va  to p sh iriq la r:

1. 

B ir tekis tem peratsiyalangan soz nimaga aytiladi?

2. 

Alteratsiya  belgilarini  qo ‘llab  hamma  hosila  pog‘onaIarni  nota  bilan 

yozing.

3. 

H ar qanday tovushga engarmonik teng tovushlami topib yozing.

4. 

Diatonik va xromatik  ton va yarim tonlikiarni turli tovushlardan tuzing.

4 - m avzu.  M E T R  VA R IT M

l-§.  M elr. T ak t.  0 ‘lchov.

Musiqmn  tinglayotganimizda  biz,  beixtiyor  yoki  ongli  ravihda,  bir  maromda 

hoshim i/ni  boshlnymiz.  Bunday  xarakatlarni  o ‘ziga  jalb  etadigan,  bizga  “buyruq” 

bcnidigan, 

nuisiqíining  chayqash,  qoMimzni  sükitish,  oyog'im iz  bilan  erni 

Icpkihisliiii 

pul\ai.\'iya.\i

 (tomirning  bir tekis urishi)  undaydi.  Pulsatsiya -  bu bir tekis 

ravishda urib Uiradigciii zarblardan  iboral jarayondir.

Musiqada  pulsatsiya  zarblariga 

hissa

  deyiladi.  Hissa  vaqtga  bog‘Iiq  sanash 

birligidir.  Bu  birlik  tovush  cho‘zimlari  bilan  oMchanadi.  Masalan,  21-  misoldagi 

kuyning hissalari sakkiztaliklarga тенг,

2 1

 

Allegro 

D.Ober. A yolvakiL

Л   g  r  

r - -   [• 

. f-  Г Г - Г Г

f = t = f -------

r - r - r

-------- t f = P —

22-misolda har bir hissaning cho‘zimi  chorakka barobar

22

 

iyia™ymoltom»rcato 

g 

"Per Gunt"  suitasi 

O . 

" T o g *   f^iroU  g 'o rid a * *

V P

 

.  

»

í .  

I »   .   .   • 

.

8__ ______ __________________________________   j

22

pulsa­

tsiya

---

M usiqada 

hissaiarning bir tekis keiishi

 m etr’^ jarayonini  hosil  qiladi.

Hammaga  m a’lumki,  har  bir  so‘zda  urg‘u  berilgan  va  urg'udan  xoli  bo‘lgan 

bo‘g ‘inIar  mavjud.  So‘zlar  ketma-ketligida  urg‘uli  va  urg‘usiz  so‘z  bo‘g ‘inlarining 

qay  vaqtda  keiishi  ahamiyatga  ega  emas.  She’r  tuzilishida,  aksincha,  bunga  katta 

e’tibor  berilib,  urg‘uli  va  urg‘usiz  so‘z  bo ‘g‘inlarini  muayyan  bir  tartibga  keltirish 

talab qilinadi. Bu tarzdagi tartib  metr deb  ataladi.

Kuy  yangrashida  ham  ayrim   hissalar  urg'usi  bilan,  ya’ni  qattiqlik  xususiyati 

bilan  ajralib  turadi.  M usiqada  urg‘uning  o ‘zini 

aktsent^^

  (>),  aktsentga  ega  hissani 

kuchli,

  aktsent  tushmaydigan  hissani 

kuchsiz  hissa

  deb  ataydi.  Shundan  kelib 

chiqadiki,  musikiy 

m etr  -

  bu  kuchli  va  kuchsiz  hissaiarning  bir  tekis  almashinib 

turishidir.

Aktsentning  roli  birorta  tovushni  boshqa  tovushlardan  ajratib  k o ‘rsatishdir. 

Kuchli hissaga tushgan aktsent uning o g 'ir hissaligini yanada ta’kidlaydi.  Metrni  aniq 

his  qildiradigan  ana  shunday  aktsent 

m etrik  aktsen t

  deb  ataladi.  Muntazam  ravishda 

keladigan  aktsent  kuy  xarakatlarini  tartibga  soladi.  Metrik  aktsent  osongina  va 

samimiy  ravishda  idrok  qilinadigan  raqs,  marsh,  ommaviy  va  ommabob  qo‘shiq 

janrlari, klassik musiqa asarlariga xosdir.

Odatda, kuchli hissa bir necha kuchsiz hissalardan so‘ng qaytariladi.  Masalan;

Agar  kuchli  hissa  bitta  kuchsiz  hissadan  keyin  kaytarilsa -  

ik ki  hissali  metr,

 

ikkita kuchsiz hissalardan so ‘ng q a y ta rils a -« c /j 

hissali m etr

 hosil b o ia d i.