“Asosiy texnologik jarayonlar va qurilmalar”

MISOLLARNI IShLASH NAMUNASI
Berilgan qiymatlar asosida quyidagi formulalar hisoblansin. G=600; ρ_D =874 kg/m³; w₀ = 0,15÷0,3 m/s; w_b = 0,3÷0,4 m/s ρ_S = 999 kg/m³; d =3÷6 mm; t =12÷20 mm

1. 
   Dispers fazaning sarfi bo‘yicha tarelkalarning teshiklar yuzasini hisoblash quyidagi formula orqali aniqlanadi.
   

_{ }0.006

2. 
   Yaxlit fazaning sarfi bo‘yicha tarelkadagi quyilish trubkasining yuzasi
   

3. 
   Ekstraktorning ichki diametri quyidagicha aniqlanadi.
   

_{ }=0,0008
Topshiriq variantlari:

№	G	ρ D	ρ C	ω 0	ω b	d	t
1	550	874	888	0.15	0.3200	3.5	12
2	580		899	0.17	0.3380	4.9	14
3	610		915	0.19	0.3520	5.2	15.5

4. 
   amaliy mashg‘ulot
   

(2 soat)
Adsorbsiya jarayoni va adsorberlarni texnologik hisobi

Gaz yoki suyuq faza tarkibidagi bir yoki bir necha komponentlari qattiq jism yordamida yutilish jarayoni adsorbsiya deb ataladi.

Adsorbsiya paytida yutilayotgan modda adsorbtiv deb yuritiladi.
Adsorbsiya jarayoni sanoatda gazlarni tozalash va quritish, eritmalarni tozalash va quritish, eritmalarni tozalash va tindirish hamda gaz va bug‘ aralashmalarini ajratish uchun ishlatiladi. Masalan, havo va boshqa gaz aralashmalaridan uchuvchan erituvchilarni ajratish, ammiakni tozalash, tabiiy gazni quritish, koks gazidan aromatik uglevodorodlarni ajratish, platmassa va sintetik kauchuk ishlab chiqarishda, neftni qayta ishlash natijasida hosil bo‘lgan gaz aralashmalaridan vodorod va etilenni, benzin fraksiyalaridan aromatik uglevodorodlarni ajratib olishda, yog‘larni, vino mahsulotlarini har xil meva-sabzavot sharbatlarini tozalashda adsorbsiya jarayoni keng ishlatiladi.
Sanoat gazlarini _{ } va boshqa shu kabi birikmalardan adsorbentlar yordamida tozalash, atrof muhitni muhofaza qilishda ishlatiladi.
Qattiq jismning yuzasiga ta’sir qilayotgan kuchlarning tabiatiga qarab adsorbsiya 2 xil bo‘ladi: fizik adsobrsiya va xomosorbsiya.
Fizik adsorbsiya molekular kuchlarning o‘zaro ta’sir kuchlarning o‘zaro ta’sir etishiga asoslangan. Xemosorbsiya esa, kimyoviy kuchlarning o‘zaro tasirlanishi natijasida yuz beradi.
Adsorbsiyadagi muvozanat konsentratsiyalari o‘rtasidagi bog‘liqlik quyidagi ifoda orqali aniqlanadi:

Agar temperatura o‘zgarmas bo‘lsa,

_{ }

bu yerda _{ }gaz yoki suyuqlik fazasidagi adsorbtivning konsentratsiyasiga teng bo‘lgan adsorbtivning adsorbentdan nisbiy konsentratsiyasi;

_{ }yutilayotgan gaz yoki suyuqlik aralashmalaridagi adsorbtivning nisbiy konsentratsiyasi.
Xususiy hollarda bug‘-gaz aralashmalaridan yutilayotgan moddaning konsentratsiyasi uning normal bosimi bilan almashtirilishi mumkin.

Umuman olganda _{ }va _{ } bog‘liqliklar adsorbsiya paytidagi muvozanat chiziqlari yoki adsorbsiya izotermalarini ifoda qiladi.
Izotermaning aniq shakli adsorbent va yutilayotgan moddaning xossalariga va ular o‘rtasidagi o‘zaro ta’sir qilish kuchlariga bog‘liq bo‘ladi.
Agar, adsorbsiya izotermasini P- _{ } koordinitalarida ifoda etilsa, egri chiziqni boshlang‘ich qismida P va x larning taxminan to‘g‘ri proporsionalligi brligi, oxirgi qismida esa, egri chiziq asipmtotik holati adsorbtivning qattiq fazadagi chegara konsentratsiyasi _{ } ga intilishini ko‘ramiz.
Freydlixning empirik tenglamasi orqali ifodalanadi.
_{ }yoki _{ }
bu yerda K va n tajriba yo‘li bilan topiladigan konstantalar.
Fizik adsorbsiya jarayon. Langyumor tenglamasi bilan ifoda qilinadi:

bu yerda a, b- temperaturaga bog‘liq va tajriba yo‘li bilan topiladigan koeffitsientlar.
Standart modda bug‘ining _{ } temperaturadagi adsorbsiya izotermasiga ko‘ra boshqa modda bug‘ining _{ } temperaturadagi adsorbsiya izotermasini hisoblash mumkin.
Adsorbsiya paytida yutilgan moddaning miqdorini aniqlash uchun quyidagi tenglamadan foydalaniladi:

bu yerda _{ } standart modda adsorbsiya izotermasining ordinatasi, _{ } aniqlanayotgan izotermaning ordinatasi, _{ }, _{ } standart va tekshirilayotgan moddaning mol hajmlari, _{ }
Jarayon uzluksiz ravishda olib borilganda, adsorbsiya jarayonining moddiy balansini quyidagicha topish mumkin:



bu yerda L-adsorbentning sarfi, _{ }yutilayotgan moddaning adsorbentdagi boshlang‘ich va oxirgi tarkibi; _{ } tashuvchi gazning sarfi,_{ } yutilayotgan moddaning adsorbsiya paytidagi chiqayotgan gazlardagi o‘rtacha tarkibi; _{ } adsorbtivning tashuvchi gazdagi tarkibi.
Adsorbsiya jarayoni issiqlik ajralib chiqqan issiqlikni foydali sarflaydigan qurilmadan foydalaniladi.
Adsorbsiya jarayonida ajralib chiqqan issiqlik yashirin bug‘lanish issiqligi deyiladi va u yutilgan bug‘ miqdoriga bog‘liq bo‘lib quyidagi formuladan aniqlanadi:



bu yerda _{ } yutilgan bug‘ miqdori, _{ }ko‘mir;
m va n konstantalar, ularning son qiymatlari 4.2 jadvalda keltirilgan.
(4.2) jadval

№	Modda	Formula	N	m 
1.	Benzol		0,959	3,24
2.	Bromli etil		0,900	3,77
3.	Dietil efiri		0,9215	3,84
4.	Yodli etil		0,956	3,10
5.	Metil spirt		0,908	3,11
6.	Oltingugurt		0,9205	3,15
7.	Xlorli etil		0,915	3,06
8.	Xloroform		0,935	3,47
9.	To‘rt xlorli uglerod		0,930	3,74
10.	Etil spirti		0,928	3,65
11.	Etil formiat		0,9075	3,96