Asosiy texnologik jarayonlar va qurilmalar fanidan

FARG’ONA POLITEXNIKA INSTETUTI
KIMYO-TEXNALOGIYA FAKULTETI
93а-20-GURUH OOT TALABASI
Asosiy texnologik jarayonlar va qurilmalar fanidan
MUSTAQIL TA’LIM
BAJARDI: Mirhotamov Fuzulbek QABUL QILDI: Usmonov B, Aliyeva F

Turli jinsli sistemalar,klassifikasiya

Reja:
1.Turli jinsli sistemalarning hosil bo’lishi va ularning klassifikatsiyasi.
2, Ajratish usullari.
Har xil fazalardan (m: suyuqlik - qattiq modda, suyuqlik - gaz va hokazo) tashkil topgan aralashmalar turli jinsli sistema deb ataladi. Ko’pchilik turli jinsli sistemalar ishlab chiqarish sharoitida texnologik jarayonlarni amalga oshirish paytida hosil bo’ladi. Har qanday turli jinsli sistema ikki yoki undan ko’p fazalardan tashkil topadi.

. Zarrachalari juda maydalangan holatdagi faza dispers yoki ichki faza deyiladi. Dispers faza zarrachalarini o’rab olgan fazasi esa dispersion yoki tashqi faza deyiladi. ​Fazalarning fizik holatiga ko’ra turli jinsli sistemalar quyidagi gruppalarga bo’linadi. Suspenziyalar, emulsiyalar, ko’piklar, changlar, tutunlar, tumanlar.

Suyuqlik va qattiq modda zarrachalaridan tashkil topgan aralashmalar suspenziya deyiladi. Qattiq modda zarrachalarining o’lchamiga ko’ra suspenziyalar (zarrachalar o’lchami 100 mkm dan ortiq); mayin suspenziyalar (zarrachalar o’lchami 0,5-100 mkm); loyqasimon suspenziyalar (zarrachalar o’lchami 0,5-0,1 mkm ); kolloid eritmalar (zarrachalar o’lchami 100 mkm dan kichik).

Sanoatda suspenziyalar juda ko’p uchraydi. Qattiq sochiluvchan moddalarni suyuqlik bilan aralashtirish paytida suspenziyalar hosil bo’ladi. Emulsiyalar ikki xil o’zaro aralashtirilgan suyuqliklardan iborat bo’lib, bunda birinchi suyuqlikning ichida ikkinchi suyuqlikning tomchilari tarqatilgan bo’ladi. Emulsiyaga sut eng harakterli misol bo’la oladi. Sut tarkibida suv va 3-4 xil yog’ zarrachalaridan iborat.

O’z tarkibida gaz pufakchalari tutgan suyuq sistemalar ko’piklar deb ataladi. Suyuqlik - gaz sistemasi o’zining xossasiga ko’ra emulsiyalarga yaqin turadi.
Changlar deb o’z tarkibida qattiq moddaning mayda zarrachalarini tutgan gaz sistemalariga aytiladi. Chang tarkibidagi qattiq zarrachalar o’lchami 3-70 mkm oralig’ida bo’ladi.
Tutunlar tarkibida o’lchami 0,3-5 mkm ga teng bo’lgan qattiq modda zarrachalari bo’ladi. Tutunlar bug’ yoki gazlarning suyuq yoki qattiq holatga kondensatsiyalanish jarayoni orqali o’tishda hosil bo’ladi.

Tumanlar suyuq va gaz fazalaridan tashkil topgan bo’ladi. Tuman tarkibidagi suyuqlik zarrachalarining o’lchami 0,3- 0,5 mkm ga teng. Chang tutun va tumanlar aerodispers sistemalar yoki aerozollar deb ataladi. Quyidagi rasmda turli jinsli sistemalarning klassifikatsiyasi berilgan.

Turli jinsli sistemalar
Suyuqlik системалар
Gazsimon системалар
Suspenziyalar: suyuqlik + qattiq modda
Emulsi-yalar: suyuklik + suyuqlik
Kupik-lar: suyuqlik + gaz
CHang-lar: gaz + qattiq modda
Tutunlar gaz + qattiq modda
Tumanlar gaz + suyuqlik

Ajratish usullari. Texnikada turli jinsli sistemalarni tashkil etuvchi fazalar yoki komponentlarga ajratish to’g’ri keladi. Ajratish usullarini tanlashda turli jinsli sistemani tashkil etuvchi fazalarning holatiga, qattiq yoki suyuq zarrachalarning o’lchamiga, fazalar o’rtasidagi zichliklar farqiga, muhitning qovushqoqligiga ahamiyat berish kerak.

Kimyoviy texnologiyada turli jinsli sistemalarni ajratish uchun quyidagi gidromexanik usullardan foydalaniladi: 1) cho’ktirish, 2) filtrlash, 3) tsentrifugalash, 4) suyuqlik yordamida ajratish. ​Og’irlik kuchi, inertsiya kuchlari yoki elektrostatik kuchlar yordamida suyuqlik va gazsimon turli jinsli sistemalar tarkibidagi qattiq yoki suyuq zarrachalarni ajratish cho’ktirish deb ataladi.

Agar cho’ktirish og’irlik kuchi ta‘sirida borilsa, bu jarayon tindirish deb yuritiladi. Tindirish asosan turli jinsli sistemalarni birlamchi ajratish uchun ishlatiladi. ​Filtrlash - suyuq va gazsimon aralashmalarni g’ovaksimon to’siq filtr yordamida ajratishdan iborat. Filtrlash bosim yoki markazdan qochma kuch ta‘sirida olib boriladi va asosan suspenziya hamda changlarni to’la tozalash uchun ishlatiladi.

Tsentrifugalash - suspenziya va emulsiyalarni markazdan qochma kuchlar ta‘sirida yaxlit yoki g’ovaksimon to’siqlar yordamida ajratish jarayonidir. Suyuqlik yordamida ajratish usuli deb gaz tarkibida bo’lgan qattiq zarrachalarni biror suyuqlik ishtirokida ushlab qolish jarayoniga aytiladi.

Bu jarayon og’irlik yoki inertsiya kuchlari ta‘sirida olib boriladi va gazlarni tozalash uchun ishlatiladi. Turli jinsli sistemalarni ajratishning yuqorida bayon etilgan usullari sanoatda cho’ktirish, filtrlash qurilmalari, tsiklonlar, elektrofiltrlar, tsentrifugalar, skrubberlar va shu kabi qurilmalarda olib boriladi.

E’TIBORINGIZ UCHUN RAHMAT