Asosiy qism «Sharqning qadimiy obidalari»

Samarqand
Samarqand o‘zining noz-ne’matlari, tabiati, boy ma’naviy merosi, betakror tarixi, olamshumul me’moriy obidalari bilan butun dunyo jamoatchiligining diqqat-e’tiborini o‘ziga qaratib kelayotgan «sayqali ro‘yi zamindir». So‘g‘diyona va Turon davlatlarining ulug‘vor an’analari, dunyoviy sivilizatsiyaning eng muhim bosqichlari «Yer yuzining yorqin nuqtasi» bo‘lgan bu shaharning tarixi va madaniyati bilan uzviy bog‘liqdir.
Dunyoning e’tiborli sarmoyadorlari, rivojlangan mamlakatlarning mashhur tijoratchi va bankirlari, xalqaro tashkilot rahbarlari, iqtisodchi va siyosatchilari, san’ashunoslarining nigohi bugun Samarqandga qaratilganligi bejiz emas. Bu esa Samarqand O‘zbekistonning yirik , fan va madaniyat markazi sifatidagi mavqei tobora oshib borayotganidan, mamlakatning gullab-yashnashi va ravnaqi uchun muhim hissa qo‘shayotganidan dalolat beradi.
Jahon bankining prezidenti Jeyms D.Uolfenson Samarqandga tashrif buyurganida «Keyingi 40 yil davomida men kariyb butun dunyoni kezib chiqdim, biroq, Samarqanddek shaharni hech joyda ko‘rmadim», deb o‘z qalb so‘zlarini aytgan edi. Amerikadan kelgan sayyohlarning fikricha, «dunyoda bittagina Parij va bittagina Samarqand mavjud». Ommaviy fransuz jurnallaridan birining e’tirof etishicha: «Samarqand tasavvurni junbo‘shga keltiradigan shahar bo‘lib borayapti. Ko‘zingizni yumib muloyim ohangda «Samarqand» so‘zini talaffuz qilsangiz, xuddi ertaklardagidek tasavvuringizda go‘zal va sehrli manzaralar oqimi paydo bo‘ladi». Bu o‘rinda uzoq tarix sahifalarida qoldirilgan ushbu satrlarni ham eslash joizdir: «Bu shahar va uning atrofidagi zamin shunchalik boy va farovonki, bundan hayratga tushmasdan bo‘lmaydi. Ehtimol shuning uchundir u Samarqand deya atalgan».
Samarqandliklar o‘zlarining zaminlari kabi saxiy, bobolari kabi sobitqadam, hissiyotli, tarixlari misol betakror va noyob, tinchliksevar va saxovatlidir. Ularning bu noyob fazilatlaring tengi yo‘q, O‘zbekistonga tashrif buyurayotgan barcha davlat rahbarlari, arboblari, fan va madaniyat vakillari tomonidan tan olinib, «Turizm Makkasi» deya e’zozlanmokda. Samarqandga kelish baxtiga sazovor bo‘lgan, orzulari ruyobga chiqqan xorijiy sayyohlar uni «butun dunyoga yuz ochgan shahar», «Ming bir kechadagi afsona va ertaklar shahri» deya atamokda. «Musulmon dunyosining qimmatbaho durdonasi»ga dunyonning turli burchaklaridagi dindorlarning ham qiziqishlari cheksiz. Ular uchun Samarqand «Alloh, panohidagi shahar»dir. O‘rta asr manbalarida ham shaharni shunday deb ataganlar.
Samarqand 2750 yillik tarixga ega. Temuriylar sulolasi davrida solingan arxitektura yodgorliklari ahamiyati jihatidan qadimgi Misr, Xitoy, Hindiston, Yunoniston va Rimdagi arxitektura durdonalaridan sira ham qolishmaydi.
Qadimiy Samarqandning markazi bo‘lgan Registon XV-XVIII asrlardagi Markaziy Osiyo bunyodkorligining yuksak misollaridan biridir. Maydon uch tomondan Ulug‘bek, Sherdor va Tillakori madrasalari bilan o‘ralgan. Registon shaharning asosiy yo‘llari chorrahasida joylashgani uchun aynan shu yerda hukmdorlarning Farmonlari xalqqa e’lon qilingan, savdo avjida bo‘lgan. Samarqand shahrining janubida joylashgan Go‘ri Amir maqbarasida (XIV-XV asrlar) Amir Temur, Mirzo Ulug‘bek kabi Temuriylar sulolasi vakillari dafn etilgan. Temuriylar davrida Samarqand yanada gullab yashnagan edi.
Shahar yaqinidagi qadimiy Afrosiyobdan topilgan sopol idishlar, haykalchalar bilan Afrosiyob muzeyida tanishish mumkin.
Samarqandda har bir ko‘cha, suv xavzasi o‘z tarixiga ega. Ziyoratgox sanaluvchi Shohi Zinda (Tirik Shox) majmuasi Muhammad Rasulullohning amakisining o‘g‘li-Qusam ibn Abbos nomi bilan bog‘liq.
Mirzo Ulug‘bek tomonidan qurilgan Rasadxona 1449 yilda buzib tashlangan bo‘lsada, uning yaxshi saqlanib qolgan yerosti qismi bilan tanishish mumkin. Shuningdek, Samarqandda ko‘plab dam olish manzillari mavjud. Viloyatda neandertal odamlarning turar joylari topilgan.
Mustaqillikka erishilgandan so‘ng, O‘zbekiston «ochik eshiklar siyosati»ni joriy qildi va jahon hamjamiyati bilan integratsiyalashuv jarayoniga faol kirib bordi. Buning yorqin misoli sifatida, Samarqand Respublikaning yirik sayyohlik markaziga aylandi. Turizmning rivojlanishi O‘zbekiston va Samarqandning qulay geopolitik holati, uning Markaziy Osiyo mintaqasidan o‘tgan «Buyuk Ipak yo‘li» ustida joylashgani, qulay geografik va iqlimiy sharoiti, bu sohaning ravnaqiga xizmat ko‘rsata oladigan mutaxassislar va zarur qonuniy bazalarning mavjudligidadir. Xalqlar o‘rtasida do‘stlik, bir-birlarini anglash, tinchlik, hamkorlik va mamlakatda barqarorlikni rivojlantirishda turizmning ahamiyati beqiyosdir. Bularning hammasi sayohlikning xilma-xil shakllarini qayta tiklash va rivojlantirish, xalqaro andozalar asosida xizmat ko‘rsatishni yo‘lga qo‘yish, mahalliy xususiyatlar turizmning milliy modelini yaratish uchun qulay imkoniyatlar yaratmokda.
Hozirgi paytda butun dunyoda «Samarqand deklaratsiyasi» deb tan olingan deklaratsiyani qabul qilgan Butunjahon turistlik tashkilotining Samarqanda bo‘lib o‘tgan kengashida (1994 yil 5 oktyabr) shahar bir ovozdan «Ipak yo‘lining yuragi», deb tan olindi.
G‘arb mamlakatlari ekspertlarining fikricha, O‘zbekistonga keluvchi sayyohlar soni yaqin orada 15 foizga ko‘payishi kutilmoqda. Bu Butunjahon turistlik tashkiloti tomonidan bashorat qilingan G‘arbiy va Janubi-Sharqiy Osiyoga keladigan jami sayyohlar sonidan 2 barobar ko‘pdir.
Agar 2000 yilda Samarqand shaharidagi mavjud sayyohlik firmalari jami 51,1 ming sayohlarga xizmat ko‘rsatgan bo‘lsa, shundan xorijiy turistlarga 15,3 ming kishi, 2007 yilda esa 113,1 mingdan ortiq turistlarni qabul qildi, shundan 70.9 ming kishi, ya’ni 62 foizini xorijiy sayyohlar tashkil qildi. 2009 yilda Samarqand viloyatida turizm faoliyati bilan shug‘ullanish huquqiga ega bo‘lgan jami 102 ta sayyohlik firmalari va mehmonxonalar ro‘yhatdan o‘tgan bo‘lib, bir yo‘la 3 mingga yaqin mehmonxonalar qabul qilish quvvatiga ega bo‘lgan 54 ta zamonaviy va milliy uslubda qurilgan mehmonxonalar faoliyat ko‘rsatmoqda.
Ular hozirgi kunda ikkitta to‘rt yulduzli, 278 o‘rinli «Afrosiyob Palas» va 166 o‘rinli «Prezident-Otel» mehmonxonalari bo‘lib, qo‘shimcha ravishda milliy uslubda qurilgan xususiy mehmonxonalar tizimi turistlarga tegishli xizmat turlarini ko‘rsatib kelmoqda.
Samarqand shahrida tashqi turizmning rivojlanish holati, ya’ni bugungi kunda xorijiy turistlar tashrifining tahlili, eng ko‘p turistlar oqimi Yevropa mamlakatlaridan kelishini ko‘rsatmoqda 55 %, bunda Butunjahon turistlik tashkilotlarining tasnifi bo‘yicha sobiq ittifoq mamlakatlari ham Yevropa mintaqasiga kiradi. Keyingi o‘rinda Sharqiy Osiyo va Tinch okeaniya mintaqa mamlakatlari turistlari 22% ni tashkil qilmoqda. Uchinchi o‘rnida esa O‘rta Sharq mamlakatlaridan 11% va qolgan qismini Janubiy Osiyo mamlakatlaridan 8 %, Amerika mamlakatidan 4 % turistlar kelganligi ko‘rsatilmoqda.
Ayni paytda Samarqand viloyatida 2010 yilgacha turizmni rivojlantirishning mintaqaviy dasturi qabul qilingan bo‘lib, unda asosiy taraqqiyot bosqichlari va yo‘nalishlari belgilangan. Ushbu dasturda mintaqada ichki va xalqaro turizmning barcha tizimlarini tubdan qayta qurish va tashkil qilish tadbirlari belgilangan.

XULOSA
Xulosa qilib aytadigan bo'lsak, O`zbekiston Respublikasida umumiy turizm sohasini Xalqaro talablarga mos ravishda rivojlantirishda xususiy turistik korxonalarning faoliyat doirasini yanada kengaytirish va ularning samaradorligini oshirish borasida talaygina siljishlarga erishilmoqda. Hozirgi kunda, mamlakatimizda 740 dan ortiq kichik va o’rta biznes subyektlari, 60 ga yaqin xususiy turistik korxonalar turizm sohasida faoliyat ko'rsatayotganligi, turistik maxsulotning yangidan-yangi zamonaviy turlarini kichik va xususiy turistik firmalar tomonidan kashf etilayotganligi va bular doirasida turli xil turistik xizmatlarning ko'rsatilayotganligi, turistik firmalarning tashabbusi bilan mamlakatimizda mavjud turizm resurslarining boshqa turlaridan samarali foydalanishning amalga oshirilayotganligi va boshqa shu kabi o’zgarishlar fikrimizning yaqqol isboti bo'la oladi.
O`zbekistonda milliy turizmni rivojlantirish yo`llari mavjud. Har bir region o`ziga xos xususiyatlariga ko`ra turistlarni jalb qila oladi. Davlatimizda turistik yarmarkalarni bo’lib o`tishi ham shundan dalolat beradi. Ayniqsa Toshkent, Samarqand, Xiva, Buxoro, Farg’ona vodiysi va boshqa regionlar o`z turistik mahsuloti bilan ajralib turadi va bu regionlarning katta potensialga ega. Milliy turizm o`zi bilan bog’liq sohalarni ham ijobiy tomonga rivojlanishiga olib keladi. Bunday rivojlanish kelajakda nafaqat davlat mavqeini, balki turistik bozorda davlatning o`z o`rnini topishiga turtki bo’la olishi g’oyasini o`z ichiga olgan.
Milliy turizmning mazmuni va ichki tuzilmasi, uni rivojlantirish yondashuvlari, turistik oqimlarini O`zbekistonda destinatsion marketing vositalari orqali o`sish mexanizmini asoslashda o`z ifodasini topadi.