Asosiy qism Kimyoviy bog‘lanish nazariyasi

Vodorod molekulasida qutbsiz kovalent bogʻlanish
Elektromanfiyligi bir-biridan biroz farq qiladigan atomlar orasida hosil boʻlgan kimyoviy bogʻlanish qutubli kovalent bogʻlanish deyiladi.

Qutbli kovalent bogʻlanish
Atomlar elektron biriktirishi yoki yoʻqotishidan hosil boʻlgan zarralar ionlar deb ataladi, ular zaryadlangan zarrachalardir. Atomlar elektron berganda yoki biriktirib olganida zaryadlangan zarrachalar hosil boʻladi. Qarama-qarshi zaryadlangan zarrachalar – ionlar bir biriga tortiladi, ionlardan hosil boʻlgan birikmalar ion birikmalar deb ataladi. Ionlar orasidagi bogʻ ion bogʻ deb ataladi. Ion bogʻlanish bilan kovalent bogʻlanish oʻrtasida keskin chegara yoʻq. Ionli birikmalarga metallarning galogenlar, O₂, S bilan hosil qilgan birikmalari kiradi, tuzlardagi metall ioni bilan kislota qoldigʻi orasidagi, metal ioni bilan gidroksid guruhi orasidagi bogʻlanishlar ham ion bogʻlanishli xarakterga ega. M: Ion bogʻlanishli birikmalar odatdagi sharoitda qattiq moddalardir.
Xulosa
Yuqorida ko’rib o’tilgan ion, kovalent, metall, donor-aktseptor kabi bog’lanishlar kimyoviy bog’lanishning asosiy turi hisoblanadi. Atom va molekulalar orasida bu xil bog’lanishlardan tashqari yana ikkinchi darajali bog’lanish hili - vodorod bog’lanish hamda molekulalararo tortishish kuchlari (Vander-Vals kuchlari) ham mavjud. Orientatsion, dispersion va induksion kuchlar ham shular jumlasiga kiradi. D.I.Mendeleev davriy sistemasidagi V,VI va VII guruh metallmaslarning vodorodli birikma (gidrid) larining qaynash haroratini o’rganish natijasida nazariya bilan tajriba orasida nomuvofiklik mavjudligi aniqlangan. Chunonchi HF, H₂O va NH₃ ning qaynash harorati kutilgandan yuqoriroq bo’lib chiqqan. N₂O ning qaynash harorati N₂S ning qaynash haroratidan pastroq bo’lishi kerak edi, chunki moddalarning qaynash harorati ularning molekulyar massasiga propotsionalligi juda ko’p hollarda kuzatiladi. Shuningdek, HF ning qaynash xarorati HCI nikidan, NH₃ niki esa RN₃ nikidan past bo’lishi lozim edi. Lekin tajriba buning teskarisini ko’rsatdi. Buning sababini vodorod bog’lanish nazariyasi bilan izohlash mumkin. Chunki vodorod bog’lanish borligi tufayli NF, H₂O, NH₃ moddalarining molekulalari o’zaro tortishib yiriklashgan, ya‘ni (HF) _n , (H₂O)_n, (NH₃)_n holatida bo’ladi. Shunga ko’ra vodorod ftorid, suv va ammiakning qaynash harorati yuqoridir.
Vodorod bog’lanishning asosiy mohiyati shundan iboratki, biror modda molekulasida ftor, kislorod, azot kabi elektrmanfiy elementlarning atomlari bilan birikkan bir valentli vodorod atomi yana boshqa ftor, kislorod va azot atomlari bilan kuchsiz bog’lanish xususiyatiga ega. Buni quyidagi misollardan oson tushunish mumkin. Masalan, HF da H atomi elektroni ftor atomi tomon siljigani tufayli u shartli ravishda musbat zaryadga ega bo’lib qoladi, ya‘ni vodorod ioni hosil bo’ladi deyish mumkin.
Xulosa o`rnida aytadigan bo`lsa, modda tuzilishini o`rganish barcha sohalar uchun muhim hisoblanadi. Bu fanni o`rganishimizdan asosiy maqsad kimyoviy reaksiyalarning borishini o`rganish va shu asosida tajribalarni olib borishdir.
Kimyo fanining hozirgi rivojlanish bosqichida kimyoviy elementlar atomlari orasidagi bog`lanishlarni o`rganish juda muhim hisoblanib, biz yoshlar bularni puxta o`rgangan holda yanada rivojlantirishimiz zarur. Buning uchun tinmay o`qib o`rganish, izlanish lozimdir.
Kimyo fanini hozirgidanda yuksak cho`qqilarga olib chiqish biz yoshlarning burchimizdir. Shunday ekan barchamiz o`qib o`rganib bu fanga o`z hissamizni qo`shaylik. Bu biz uchun ham farz ham qarzdir