Asosiy ozuqaviy modalar-oqsil, yog’lar, KARBONSUVlar, mineral moddalar va vitaminlarning biologik roli va asosiy manbalari

Karbonsuv manbai — hayvon mahsulotlari hisobiga olinadigan karbonsuv glikogen bo‘lib, u kraxmal xossasiga ega, u hayvon to‘qimalarida kam miqdorda bo‘ladi. Yana bir karbonsuv — bu laktoza (sut qandi) bo‘lib, 100 g sut tarkibida uning miqdorn 5 g ga teng. Agar bolalar va qariyalar sutni doimiy ravishda iste’mol qilib tursalar, sut karbonsuv manbai bo‘lishi mumkin.


Karbonsuvlarning kimyoviy tuzilishi va klassifikatsiyasi
Karbonsuvlarning kimyoviy tuzilishi ularning o‘simliklarda karbonat angidrid va suvdan fotosintez yo‘li bilan hosil bo‘lishidan kelib chiqadi. «Karbonsuvlar» nomi 1944 yili K.SHmidt tomonidan berilgan bo‘lib, ularning kimyoviy tuzilishidagi uglevodlar atomining kislorod hamda vodorod bilan birikishi xuddi suv tarkibiga mos tushishiga asoslangan. Masalan, glyukozaning kimyoviy formulasi S₆(N₂O)₆, saxarozaniki S₁₂(N₂O)₁₁, kraxmalniki - S₅(N₂O)_n va hokazo. Oziq-ovqat mahsulotlari tarkibidagi karbonsuvlar tulilishining murakkabligi, erishi, hazm bo‘lish darajasi va glikogen hosil bo‘lishida sarf qilinishnga qarab quyidagicha klassifikatsiya qilinadi:

Oddiy karbonsuvlar (qandlar)	Murakkab karbonsuvlar
Monosaxaridlar: Glyukoza Fruktoza Galaktoza	Polisaxaridlar Kraxmal Glikogen Pektin moddalar Kletchatka
Disaxaridlar Saxaroza Laktoza Maltoza

ODDIY KARBONSUVLAR (QANDLAR)

Oddiy karbonsuvlar monosaxaridlar va disaxaridlardir. Ularning kimyoviy tuzilishi uncha murakkab bo‘lmaganligi uchun ular suvda yaxshi eriydi va tez hazm bo‘ladi. So‘rilish koeffitsienti (hayvon tanasining 100 g og‘irligiga nisbatan 1 soat davomida so‘rilgan qandning gramm dagi miqdori): glyukozaniki — 0,178, fruktozaniki — 0,077. SHunday qilib, glyukoza fruktozaga nisbatan 2 marta tez so‘rilar ekan. Oddiy karbonsuvlar juda shirin ta’mga ega bo‘lib, ular qandlardir. Qandlarning shirinligi har xil. Agar disaxarid saxarozaning (qand lavlagi yoki shakarqamish qandi) shirinligi 100 deb qabul qilinsa, unda qandning shirinligi quyidagi miqdor bilan belgilanadi (Bister-Vudu va Valin ko‘rsatkichlari):

saxaroza 100 maltoza 32,5
fruktoza 173 ramnoza 32,5
invert qand 130 galaktoza 32,1
glyukoza 74 rafinoza 22,6
ksiloza 40 laktoza 16,0
Shunday qilib, eng yuqori shirinlikka fruktoza, eng kam shirinlikka laktoza ega ekan.