Асосий воситалар эскириши хисоби ва аудити

2-jadval
Kumulyativ usulda amortizatsiya hisoblash

Amortizatsiya ajratmalari yillari	Amortizatsi- lanadigan qiymat	Yillik amortizatsiya summasi	Jamg‘arilgan amortizatsiya
1-yil	60 000 000	(5/15 x 60 000 000) = 20 000 000	20 000 000
2-yil	60 000 000	(4/15 x 60 000 000) = 16 000 000	36 000 000
3-yil	60 000 000	(3/15 x 60 000 000) = 12 000 000	48 000 000
4-yil	60 000 000	(2/15 x 60 000 000) = 8000 000	56 000 000
5-yil	60 000 000	(1/15 x 60 000 000) = 4000 000	60 000 000

Yillar summasi usulida (kumulyativ usulda) amortizatsiya ajratmalarining yillik summasi asosiy vositalar ob’ektining tugatish qiymati ayirilgan holda boshlang‘ich (tiklash) qiymatidan hamda suratida ob’ektni foydali ishlatish muddatining oxiriga qadar qoladigan yillar soni, maxrajida esa - ob’ektni foydali ishlatish muddati yillari soni summasining nisbatidan kelib chiqqan holda aniqlanadi.

Soliq solish maqsadlari uchun amortizatsiyani O‘zbekiston Respubli- kasining Soliq kodeksining 144-moddasida belgilanganidan pastroq va soliq to‘lovchining hisob siyosatida mustahkamlab qo‘yilgan me’yorlar bo‘yicha hisoblashga yo‘l qo‘yiladi. Soliq solinadigan foydaning to‘liq hisoblanmagan amortizatsiya summasiga soliq solish maqsadlarida O‘zbekiston Respublikasining Soliq kodeksining 144-moddasida nazarda tutilgan me’yorlarga zid ravishda qayta hisoblash amalga oshirilmaydi.
Xulosa

Xo’jalik yurituvchi sub’ektlarda asosiy vositalar amortizatsiyasi hisobi hozirgi kunda sezilarli darajada takomillashgan. Shu bilan birga, buxgalteriya hisobida amalga oshirilgan chuo’ur islohotlar, ularning zamonaviy ko’rinishlarining amaliyotga joriy etila boshlashi samarasi o’laroq, respublikamizda hali ham talaygina muammolar borligi e’tibordan chetda qolmaydi. «Asosiy vositalar» nomli 5-son BHMSning amaliyotga tadbiq etilishi, shuningdek buxgalteriya hisobi hisobvarao’lar rejasi yangi tahririning ishlab chio’ilishi xo’jalik yurituvchi sub’ektlar buxgalterlari oldida dastlabki yillarda muayyan o’iyinchiliklarni keltirib chio’armoo’da.

Shuni hisobga olish kerakki, xo’jalik yurituvchi sub’ektlar asosiy vositalarga amortizatsiya hisoblashda asosan to’Yori chizio’li usuldan foydalanishi va bu o’z navbatida, asosiy vositalarga amortizatsiya hisoblashning ushbu usuli xo’jalik yurituvchi sub’ektlar uchun hisob yuritishda o’ulaylik tuYodirishi hisobga olindi. Biroq, bu usulni qo’llash ayrim tarmoo’lar uchun deyarli samarali emas. Asosiy vositalar, jumladan ularning aktiv o’ismi uchun amortizatsiya hisoblashning bosho’a usuli, ya’ni bajarilgan ish hajmiga o’arab amortizatsiya hisoblash usuli o’o’llanilsa, mao’sadga muvofio’dir. Bajarilgan ish hajmiga ko’ra amortizatsiya hisoblash usuli xo’jalik yurituvchi sub’ektlarda mavjud asosiy vositalardan samarali foydalanishni hamda mahsulot tannarxini to’Yori, odilona anio’lashga imkon yaratadi.
O’z navbatida, «Mahsulot (ish, xizmat)larni ishlab chio’arish va sotish xarajatlarining tarkibi hamda moliyaviy natijalarni shakllantirish tartibi to’Yorisida»gi Nizomga muvofiq asosiy vositalarga amortizatsiya hisoblashning tezlashtirilgan usullari qo’llanishi Solio’ kodeksida ko’rsatilgan me’yorlardan dastlabki yillarda ko’proo’ hisoblangan, ya’ni musbat faro’ o’ismi solio’ bazasiga o’o’shiladi, lekin oxirgi yillarda kamroo’ hisoblangan amortizatsiya summasi, ya’ni manfiy faro’ solio’ bazasidan chegirilmaydi. Bizning fikrimizcha, so’nggi yillarda kamroq hisoblangan, ya’ni manfiy faro’ solio’ bazasidan chegirilsa, solio’larning raYobatlantirish funktsiyasi oro’ali xo’jalik yurituvchi sub’ekt faoliyatiga ijobiy ta’sir ko’rsatishi va bu yangi texnika-texnologiya bilan ta’minlanishiga turtki bo’lar edi.
Iqtisodiyotning erkinlashtirilishi munosabati bilan respublikamiz iqtisodiyotining jahon iqtisodiyotiga integratsiyalashayotgan hozirgi kunda zamonaviy texnika va texnologiyalardan foydalangan tarzda, bozorlarimizni xalqaro standartlarga to’liq javob beradigan, nisbatan arzon tovar va xizmatlar bilan ta’minlash juda dolzarb masala bo’lib turibdi. Buning uchun tovar va xizmatlar qiymatining asosiy qismini tashkil etuvchi tannarxni pasaytirish zarurdir.