Асосий касалликнинг баёии

КЕЧ ТУҒМА ЗАХМ. (SYPHILIS CONGENITA TARDA) 
Белгилари кўпинча 7-15 ѐшдаги болалар ва ўсмирларда, баъзан мактаб ѐшигача бўлган 
болаларда, ҳатто катта ѐшдаги (20-30 ва 50 ѐшдаги) кишиларда ҳам кузaтилади. Касаллик 
белгилари орттирилган захмнинг учламчи даврини эслатади. Беморларнинг териси ва 
шиллиқ қаватларида дўмбоқчалар ва гуммалар ҳосил бўлади. Суякларда гуммали периостит, 
остеопериостит ва остеомиелит кузатилади. Шунингдек, жигар ва талоқнинг катталашиши, 
эндокардит ва аорта аневризмаси, бош миянинг зарарланиши (менингит, менингоневрит, 
менингомиелит), ҳатто орқа мия сухтаси ва ривожланган фалажлик кузатилиши мумкин. 
Бироқ кеч туғма захмга хос шундай белгилар борки, улар орттирилган (учламчи) захмда 
бўлмайди. Кеч туғма захмга хос ишончли белгилар Гетчинсон учлигида (триадасида) ўз 
ифодасини топган, бу белгилар захмнинг туғма эканлигини исботлайди: 
1. Кўз мугуз қаватининг зарарланиши (паренхиматоз кератит). Кўз мугуз (шох) қавати 
хиралашади, ѐш оқади, беморлар ѐруғликка қарай олмайди. Кўзнинг кўриш қо-билияти
аста-секин пасайиб бемор кўр бўлиб қолади. Дастлаб бир кўз, 6 - 10 кун ўтгач иккинчи 
кўз ҳам касалланади. Кўзнинг бошқа қаватлари ҳам зарарланади: қонъюнктивит, ирит, 
хориоретинит, кўриш нервининг атрофияси. Паренхиматоз кератитга дучор бўлган 
беморларда кўзнинг кўриш қобилияти тикланмайди. 
2.
Гетчинсон тишлари - бунда юқориги ўрта кесувчи тишлар гипоплазияга учрайди. 
Тишларнинг эркин кесувчи қирраси яримойсимон шаклни олиб, ўроқни эслатади. 
Тишларнинг танаси кенгайган ва қалинлашган, милкка кириб турган қисми ингичка, шу 
сабабли сандонсимон ѐки хумсимон шаклни олади. 
3.
Захм карлиги (эшитув чиғаноғининг зарарланиши, лабиринтит). Бунда қулоқ 
шанғиллайди, бош айланади, эшитув қобилияти пасайиб, кар бўлиб қолишга олиб келиши 
мумкин. Карлик ички қулоқда (лабиринт) шаклланган яллиғланиш жараѐни (лабиринтит) ва 
геморрагия оқибатида, шунингдек эшитув нервининг дистрофияси натижасида келиб чиқади. 
Одатда карлик тўсатдан бошланади. Айниқса, 4 ѐшгача бўлган болаларда ривожланган 
карлик нутқни бузади ва гунгликка олиб келади. 
Паренхиматоз кератит ва захм лабиринтитида специфик даво чоралари наф бермайди, 
зарарланган тўқималарда рангпар спирохеталар ҳам топилмайди. Бу ҳол мазкур дардларни 
аллергик табиатга эга, деб тахмин қилишга сабаб бўлаяпти. Ҳозирги пайтда захмда кўз ва 
қулоқнинг зарарланиши махсус аллергик реакция оқибатидир, деб тушунтирувчи олимлар 
сони ошиб бораяпти. Паренхиматоз кератитда глюкокортикоидларнинг наф бериши бу 
фикрни тасдиқламокда. 
Юқорида саналган кеч туғма захмнинг учта ишончли белгилари бир вақтнинг ўзида 
учрамайди. Кўпинча Гетчинсон учлигининг битта белгиси, баъзан иккитаси кузатилади. Кеч 
туғма захм ташхисини қўйишда қуйидаги беқарор (шарт бўлмаган) белгилар ҳам ѐрдам 
беради: қиличсимон болдир, қиличсимон билак, Робинсон-Фурнье белгиси, думбасимон бош, 
эгарсимон бурун, хумсимон тишлар. 
Бирок бу белгилар кеч туғма захм диагнозини тасдиқлай олмасада, балки тахмин 
қилишга асос бўлади. Беқарор белгилардан қиличсимон болдирни эрта захмда 
кузатиладиган остеохондрит оқибатидир, деган фикрлар бор. Шунингдек, Робинсон-Фурнье 
чандиқлари қаттиқлашган мадда натижасида хосил бўлишини эслатиб ўтмоқчимиз. Мана 

---

шу сабабларга кўра баъзи муаллифлар қиличсимон болдир ва Робинсон-Фурнье
чандиқларини туғма захмнинг ишончли белгилари қаторига киритмоқдалар. 
Кеч туғма захмга хос бўлган асосий клиник белгиларни беқарор белгилар билан 
таққослашда қуйидаги дистрофик белгиларнинг бор-йўқлигини аниқлаш диагностикани 
енгиллаштиради: Австидийский белгиси, «олимпия» пешонаси, калта жимжилоқ, қаттиқ 
танглайнинг баланд жойлашиши, ҳанжарсимон ўсимтанинг йўқлиги, Карабелли 
дўмбоқчалари, ғилайлик ва бошқа белгилар. Кеч туғма захм диагностикасида специфик 
серологик реакцияларнинг жавоби муҳим роль ўйнайди. Айниқса анамнестик маълумотлар 
олиш қийин бўлган холларда (беморларнинг ота-онасини текширувдан ўтказиш имконияти 
бўлмаганда) ТҲЧР ва ИЁРнинг жавоби ҳал қи-лувчи аҳамиятга эга. Кеч туғма захмда
КСР 70-92% ҳолларда ва специфик реакциялар деярли барча ҳолларда мусбат натижалар
беради. Кеч туғма захм диагнозини қўйиш жуда масъулиятли вазифадир. Чунки захмнинг 
бу турида оқиш спирохеталарни топиш имкони деярли бўлмайди. Ишончли белгилар 
қаторига кирувчи Гетчинсон учлиги ўз табиати жиҳатидан ҳамма холларда захмга алоқадор 
бўлавермайди. Ана шу туфайли трепонемалар ҳаракатини чеклаш ва иммунологик 
ѐғдуланиш 
реакцияларининг 
мусбат 
натижалари 
туғма 
захм 
диагностикасини
енгиллаштиради. 
Туғма захмга қарши кураш умуман захм касаллигига қарши кураш билан чамбарчас 
боғдиқдир. Аѐллар орасида захмнинг ўз вақтида аниқланиши ва даво қилиниши туғма 
захмнинг олдини олишнинг энг асосий йўлидир. Даволаш муассасаларига, аѐллар 
маслаҳатхоналарига мурожаат этадиган ва умумий кўрикдан ўтаѐтган аѐлларда захмнинг 
яширин ва аниқланмаган турларини аниқлаш ҳам муҳим профилактик аҳамият касб этади. 
Шунингдек аҳолининг захм юқтириш хавфи юқори бўлган табақаларини (официантлар, 
ҳайдовчилар, меҳмонхона ходимлари) мунтазам клиник-серологик текширувдан ўтказиш 
захмга учраган беморларнинг фаол равишда аниқланишига имконият яратади. Болалар 
муассасалари (ясли, боғча ва гўдаклар уйлари) ва озиқ-овқат маҳсулотларни тайѐрлайдиган, 
пишириш, сотиш билан боғлиқ ва алоқадор ходимларни (ошпазлар, озиқ-овқат дўконининг
сотувчилари, кандолатчилик ширкатларининг ишчилари) клиник ва серологик 
текширувлардан ўтказиш ҳам захмга йўлиққан беморларнинг ўз вақтида аниқланишига олиб 
келади. 
Туғма захмнинг олдини олишда аѐллар маслаҳатхоналарининг аҳамияти бениҳоя катта. 
Соғликни сақлаш вазирлигининг буйруғига биноан аѐллар маслаҳатхонасига мурожаат 
этувчи барча ҳомиладор аѐллар камида икки марта (ҳомиладирликнинг биринчи ва иккинчи 
ярмида) захмга текширилиши, жумладан, улардан Вассерман реакциясига қон олиниши 
лозим. Жинсий аъзоларнинг сурункали яллиғланиш касалликларидан даволанаѐтган бемор 
аѐллар ва ҳомиладорликни сунъий тўхтатиш мақсадида врачга мурожаат этган аѐлларнинг 
қони ҳам захмга текширилади. Булардан ташқари, захмга қарши даволанаѐтган ва захм 
ташхиси билан клиник ва серологик кузатувда турган аѐлларнинг барчаси ҳақидаги маълу-
мотлар тегишли аѐллар маслахатхоналарига берилиши керак. Бу тадбир улар ҳомиладор 
бўлган тақдирда тегишли текширувлар ўтказишга ва профилактик даво чораларни кўришга 
ѐрдам беради. Захмга чалинган аѐлларга ҳомиладорликни тўхтатиш имконияти берилади. 
Бироқ бу муолажа ҳомиладор аѐлда кузатилган захмнинг юқумли белгилари бартараф 
этилгандан сўнг амалга оширилади. Захм билан оғриган аѐлда ҳомиладорлик аниқлангач, 
ушбу аѐлнинг тиббий ҳужжати яшаб турган жойи бўйича туғруқхонага юборилиши керак. 
Агар аѐллар маслаҳатхонасида захмга тегишли текширувлар ўтказилган бўлмаса, бу 
туғруқхоналарда ҳомиладорларни ўз вақтида (туғишдан аввал) клиник ва серологик 
текширувлардан синчковлик билан ўтказиш лозим. Захмга текширилаѐтган, ҳомиладор 
аѐлларда Вассерман ва бошка классик серологик реакцияларнинг мусбат жавоблари 
текширилаѐтган аѐлда захм бор, деган хулоса чиқариш учун кифоя қилмайди. Бундай 
ҳолларда Вассерман реакциясига сохта мусбат жавоб олиш эҳтимоли борлигини ҳисобга 
олишимиз лозим. Бундай ташқари, ҳомиладор аѐл туққандан кейин 10-15 кун ичида ҳам ВР 
сохта мусбат жавоб бериши мумкинлигини ѐдда сақлаш лозим. Шу сабабли бундай аѐллар 

---

туққанларидан 2-3 ҳафта ўтгач такрорий серологик текширувлар ўтказилиши лозим. Мана 
шу даврлардан кейин ўтказилган серологик реакцияларнинг мусбат жавобигина унинг 
спецификлигини кўрсатади. Қолаверса, КСРнинг спецификлик даражаси трепонемалар 
ҳаракатини чеклаш реакцияси ѐрдамида аниқланиши лозим. Қўлланмага биноан КСРнинг 
мусбат жавоби билан бирга ТҲЧР ва ИЁР нинг мусбат натижалари асосида ҳомиладор 
аѐлларга яширин захм ташхиси қўйилади. 
КСРлар кам мусбат жавоб берган ҳолларда ТҲЧР ва ИЁРларининг мусбат натижалари 
текширилаѐтган аѐлга яширин захм ташхиси қўйишга асос бўлади. 
Захмга дучор бўлган аѐллардан туғилган барча болалар ҳам синчковлик билан клиник 
ва серологик текширувлардан ўтказилиши керак. Тери ва шиллиқ қаватларида ҳамда ички 
аъзоларида захм белгилари топилмаган, шунингдек рентгенологик текширувларда 
ўзгаришлар аниқланмаган болаларда серологик реакцияларнинг манфий жавоби туғилган 
гўдакнинг соғломлигидан гувоҳлик беради. Рентгенологик текширувлар кўпи билан 3 ой 
мобайнида ўтказилиши шарт. Соғлом туғилган болаларда профилактик даво курсини 
ўтказиш туғма захмнинг кеч белгилари пайдо бўлиш хавфининг олдини олади. Юқорида 
санаб ўтилган ҳамма профилактик даво чоралари туғма захм ривожланишининг олдини 
олади.