Aslonov ilhom nizomovich

2.3. Kasbiy faoliyatda kommunikativ kompetentlilik muammolari
 
 
«Kompetentsiya»    atamasi  (com’etentia)  yunoncha  soʻz  boʻlib,  qismlar 
muvozanati,  tenglik yoki  simmetriklik  mahnolarini bildiradi. Etimologiyaga koʻra 
kompetentlikning asosiy belgisi – «mos kelmoq», «mos tushmoq»dir.  
  
Ijtimoiy-psixologik  kompetentsiya  psixodiagnostikasi  uning  quyidagi 
omillarini  baholashni  talab  etadi:  intelektual  imkoniyatlar,  kommunikativ 
qobiliyatlar,  irodaviy  xususiyatlar,  munosabatlar  tizimi,  shaxs  yoʻnalganligi, 
motivatsiya omillari. 
 
Ijtimoiy-psixologik  kompetentsiya  mahlum  turdagi  faoliyat  subhekti 
xarakteristikasi  boʻlib,  uning  mazmuni  bevosita  mazkur  faoliyatning  maqsadi  va 
tuzilishidan,  uning  oʻziga  xos  talablaridan  kelib  chiqadi.    Ijtimoiy-psixologik 
kompetentsiyaning  turli  komponentlari  kasbiy  faoliyatning  turli  sohalarida 
muvaffaqiyatlilikni  va  muvaf-faqiyatsizlikni  hamda  faoliyat  subhektining  mazkur 
faoliyatga, faoliyat predmetiga mosligini belgilab beradi [125]. 
Kasbiy    kommunikativ  kompetentlik  quyidagi  shaxs  sifatlarini  oʻz  ichiga 
oladi: 

 
turli  muloqot  qatnashchilari  bilan  emotsional  aloqalar  oʻrnata  olish 
qobiliyati, ular bilan zaruriy chegarada ishonchli munosabatlarni oʻrnatish va  uni 
tahminlash; 

 
suhbatdoshning  ichki  dunyosini,  uning  psixologik  oʻziga  xos  tomonlarini, 
ehtiyojlari,  hatti-harakat  motivlari,  psixik  holatlarini  seza  olish  va  tushunish 
qobiliyati; 

 
insonlarga  nisbatan  xushmuomala  va  doʻstona  munosabat,  dialog 
qatnashchisini  eshitish  qobiliyati,  suhbatdosh  kechinmalariga  emotsional 
munosabat bildira olish qobiliyati; 

 
muloqotning  verbal  va  noverbal  vositalaridan  foydalanish  malaka  va 
koʻnikmalarini egallash; 

---

 
46 

 
ziddiyatli  vaziyatlarida  kommunikativ  hatti-harakat  strategiyalaridan    
samarali  foydalana  olish,  sharoitdan  kelib  chiqqan  holda  muomala  shaklini 
oʻzgartira olish malakasi; 

 
hamkorlik, kompromiss va kelishuvlarga qobiliyatlilik; 

 
ekstremal  vaziyatlarda  oʻz  emotsiyalari,  kayfiyatini  nazorat  qila  olish 
qobiliyatining rivojlanganligi; 

 
oʻziga boʻlgan bahoning adekvatligi; 

 
yumorni tushunish qobiliyati.
 
Kommunikativ  jarayonlar  samaradorligini  pasaytiruvchi  sifatlar:  siqiqlik 
(autizm),  oʻz  kechinmalariga  va  muammolariga    yuqori  darajada  ehtibor  qaratish 
(introvertlik);  manmanlik,  dimogʻdorlik,  janjalkashlik,  jizzakilik,  agressivlik; 
emotsional  beqarorlik, impulg’sivlik; muloqotning verbal va noverbal vositalarini 
egallash darajasining pastligi [ 89, 119, 140].  
Odamlarni  oʻziga  moyil  qilish,  ularning  ishonchini  qozonish  qobiliyati 
ishonchli  munosabatlar  oʻrnatishga,  undan  operativ  ahamiyatli  mahlumotlarni 
olishga imkon beradi. Muloqot sohasida ishlovchi mutaxassislar muomala jarayoni 
samaradorligini  oshirishga  imkon  beradigan  eng  muhim  xislatlardan  biri  boshqa 
odamlarni  tinglay  olishdir,  deb  hisoblaydilar.  Siz  hamsuhbatingizni  diqqat  bilan 
tinglaganligingizda  bu  bilan  oʻzingizning    u  aytayotgan  gaplarga  qiziqishingizni 
namoyish  etasiz,  unga  nisbatan  hurmatingizni  namoyon  etasiz.  Bu  esa  psixologik  
aloqa oʻrnatishni yengillashtirishga yordam beradi.  
 
Psixologik aloqa oʻrnatish muloqotning kerakli yoʻnalishida rivojlanishini va 
belgilangan maqsadga erishilishini tahminlovchi sharoitlarni yaratishga qaratilgan, 
maqsadga  yoʻnaltirilgan,  rejalashtiriladigan  faoliyatdir.  Psixologik  aloqa 
oʻrnatishda muloqot rivojlanishi umumiy jarayonning bir qismini qamrab oluvchi 
bir necha bosqichlarni ajratib koʻrsatish mumkin. Bularga quyidagilar kiradi: 

 
muloqotni oldindan rejalashtirish; 

 
aloqa oʻrnatishni osonlashtiruvchi tashqi sharoitlarni yaratish; 

 
tashqi kommunikativ xislatlarni namoyon etish;  

---

 
47 

 
kelishuvlarni toʻplash; 

 
umumiy va neytral qiziqishlarni izlab topish; 

 
muomaladagi toʻsiqlarni bartaraf etishga qaratilgan harakatlar; 

 
individual tahsir etish.