Askue sistemasınıń dásturiy taminati

Intellektuallıq esaplaģishlardı basqarıwshı programmalıq sistema (ASKUE) haqqında
Kárxanada energiyanı esapqa alıw máselelerin sheshiw energiya resurslarini monıtorıń qılıw hám esapqa alıwdıń avtomatlastırılgan sistemaların (ASKUE) jaratıwdı talap etedi, olardıń dúzilisinde ulıwma jaǵdayda tórt dárejeni ajıratıw múmkin:
birinshi dáreje - telemetrik yamasa cifrlı shıǵıwlarǵa iye bolǵan baslanǵısh ólshew ásbapları (PIP), olar turaqlı túrde yamasa minimal ortasha interval menen qarıydarlardıń energiyanı esapqa alıw parametrlerin (elektr energiyası, quwat, basım, temperatura, energiya tasıwshısı muǵdarı, ıssılıq muǵdarı ) o'lchaydilar. energiya tasıwshısı menen) ólshew punktleri (azıqlantiruvchi, truba hám basqalar );
ekinshi dáreje - maǵlıwmatlardı jıynaw hám tayarlaw apparatları (DRC), qánigelestirilgen ólshew sistemaları yamasa ornatılǵan energiya ólshew programmalarına iye kóp funktsiyalı programmalastırıwtırılatuǵın konvertorlar, olar ortasha intervaldıń málim bir ciklında geografiyalıq bólistirilgen PIPlardan ólshew maǵlıwmatların toplaydı, toplaydı, qayta isleydi.jáne bul maǵlıwmatlardı joqarı dárejelerge uzatıw ;
úshinshi dáreje - USPD (yamasa USPD toparı ) den maǵlıwmatlardı toplaytuǵın, bul maǵlıwmatlardı ólshew punktleri hám olar tárepinen juwmaqlawshı qayta isleytuǵın ASKUE qánigelestirilgen programmalıq támiynatına iye jeke kompyuter (ShK) yamasa maǵlıwmatlardı jıynaw hám qayta islew orayınıń serveri.gruppalar - kárxana bólindileri hám ob'ektleri boyınsha, buxgalteriya maǵlıwmatların hújjetlestiriw hám bas penenenergetika xızmetiniń operativ xızmetkerleri hám kárxana administraciyası tárepinen analiz qılıw hám qararlar qabıllaw (basqarıw ) ushın qolay formada sáwlelendiriw;
tórtinshi dáreje - ASKUE qánigelestirilgen programmalıq támiynatına iye bolǵan maǵlıwmatlardı jıynaw hám qayta islew orayınıń serveri bolıp, ol jeke kompyuterden va/yoki úshinshi dárejedegi maǵlıwmatlardı jıynaw hám qayta islew orayları serverleri toparınan maǵlıwmatlardı yig'adi, maǵlıwmatlardı gruppalar boyınsha qosımsha yig'adi hám dúzedi. Buxgalteriya esabı ob'ektlerin, buxgalteriya maǵlıwmatların hújjetlestiriw hám kórsetiw bas penenenergetika xızmeti hám geografiyalıq tárepten bólistirilgen orta hám iri kárxanalar yamasa energiya sistemaların basqarıw xızmetkerleri tárepinen analiz qılıw hám qararlar qabıllaw ushın qolay formada, jetkizip beriw boyınsha shártnamalardı saqlaw. energiya resursları hám energiya resursları ushın tólewler boyınsha tólew hújjetlerin qáliplestiriw;
AMR dıń barlıq dárejeleri baylanıs kanalları menen óz-ara baylanısqan. PIP hám USPD dárejeleri yamasa maǵlıwmatlar jıynaw orayları ortasındaǵı baylanıs ushın, qaǵıyda jol menende, standart interfeysler (RS-485, IRPS penenhám basqalar ) arqalı tuwrıdan-tuwrı jalǵanıw qollanıladı. 3-dárejeli maǵlıwmatlardı jıynaw orayları menen DRC, 3 hám 4-dárejeli maǵlıwmatlardı jıynaw orayları ajıratılǵan, dial-up baylanıs kanalları yamasa jergilikli tarmaq arqalı jalǵanıwı múmkin. Intellektuallıq esaplaģishlardı basqarıwshı programmalıq sistema (ASKUE) Navaiy, Jizzaq hám Buxara wálayatlarında elektr ener­giyasi esabın júrgiziwde ruwxıy gónergen esaplagichlarni zamanagóy intellektuallıq esaplagichlarga tolıq almastırıw hám qarıydarlarǵa jetkezip berilip atırǵan elektr energiyası esabın júrgiziwde rawajlanǵan mámleketlikler tájiriybesine tiykarlanǵan zamanagóy informaciya sistemalarınan paydalanıwǵa ótiw jumısları dawam etpekte. Bul joybar boyınsha bas penenjalawshı Kareya Telekom kompaniyası bolıp, intellektuallıq esaplagichlar hám de tiyisli programmalıq támiynat jetkiziw bul kompaniyanıń sherikleri bolǵan Kitay hám Qubla Kareya kompaniyaları moynına júklengen. Ótken waqıt dawamında bul kompaniyalar tárepinen ámelge asırılǵan jumıslar analizi sonı kórsetip atırki, shet el kompaniyalar tárepinen usınılıp atırǵan informaciyanı qayta islew sistemaların Ózbekstan sharayatında tuwrıdan-tuwrı qollanıw etiw jetkiliklishe nátiyje bermeydi. Bul informaciyanı qayta islew sistemaların Ózbekstan sharayatına maslastırıw bolsa, uzaq waqıt hám qosımsha aqsha talap etedi. Bul joybar sheńberinde ornatılıwı kerek bolǵan informaciyanı qayta islew sistemaları oraylastırılmaǵan bolıp, hár bir energiya jetkezip beretuǵın kárxana ushın bólek sistemalar kompleksi retinde ámeliyatqa engiziliwi názerde tutılǵan.

Ózbekenergo aksiyadorlik jámiyeti quramına kiretuǵın shólkemler tárepinen paydalanılıp atırǵan ámeldegi oraylasqan informaciyanı qayta islew sisteması ornına bir-birleri menen óz-ara baylanıspaǵan, bólek tarqaq sistemalar kompleksiniń ornatılıwı bolsa, Respublikamızda energiya támiynatı qadaǵalawınıń ámeldegi oraylastırılǵan sistemasınıń izdan shıǵıwına alıp keliwi múmkin. negizinde, Respublikamız birden-bir energiya támiynatı sistemasına iye bolǵan bir dáwirde energiya esabın jurgiziwshi informaciyanı qayta islew ti­zimlarining tarqaq bolıwı energiya jetkiziw processinde jol qóyılıp atırǵan joytıwlardı anıq esaplaw hám de energiya satıwı hám tutınıwı ortasındaǵı balansqa erisiw imkaniyatın ber­maydi.

Informaciya texnologiyaları jedel rawajlanıp baratırǵan búgingi kúnde hám de keleshekte energiya hám tábiy resurslar puxtalıǵın jáne de asırıw, tutınıw qılınıp atırǵan energiya hám tábiy resurslar esabın júrgiziwdiń jáne onı baqlawdıń ámeldegi mexanizmlerin eń zamanagóy texnologiyalar tiykarında, turaqlı túrde, rawajlanıwlashtirib barıw talap etiledi, biraq buǵan baylanıslı, shet el kompaniya­lar tárepinen islep shıǵılǵan programmalıq sistemalarınan paydalanıw tájiriybesi sonı kórsetip atırki, kópshilik jaǵdaylarda bul programmalıq sistemalardı rawajlandırıw múmkinshilikleri shegaralanǵan yamasa uzaq waqıt hám qosımsha shet el valyuta qarjları talap etetuǵın process bolıp tabıladı. Bul bolsa, óz gezeginde, bul programmalıq sistemalardan paydalanıw nátiyjesinde tejalgan aqshanıń sezilerli bólegin programmalıq támiynattı rawajlandırıwǵa jóneltirishni talap etedi.

Atap ótiw kerek, ekonomikası rawajlanǵan mámleketlikler sharayatında elektr energiyası hám tábiy resurslar tutınıwı processinde jol qóyıli­shi múmkin bolǵan jalataylıqlar salıstırǵanda kem dus kelgeni ushın bul mámleketlerde bunday jalataylıqlarǵa qarsı gúres tiykarınan nizamlıq sheńberinde shegaralanǵan. Ekonomikalıq rawajlanǵan mámleketlikler sharayatında bunday jalataylıqlardıń aldın alıwshı isenimli qorǵaw mexanizmlerin islep shıǵıw sarp etiw etiliwi kerek bolǵan ǵárejetlerdiń joqarılıǵı sebepli, ekonomikalıq tárepten nátiyjesiz esap­lanadi. Sol sebepli, buǵan baylanıslı, rawajlanǵan mámleketlerde jetkiliklishe tájiriybe toplanbaǵan. Joqarıdagilarni inabatqa alǵan halda, kelesinde buǵan baylanıslı, jergilikli kompaniyalar yamasa Ózbekstan sharoi­tida jumıs penentájiriybesine iye bolǵan sırt el kompaniyaları menen ham­korlik qılıw maqsetke muwapıq bolıp tabıladı.
Sonı atap kórsetiw kerek, búgingi kúnde Ózbekstannıń birpara programma jaratıwshı kompaniyaları tárepinen energiya hám tábiy resurslar esabın jurgiziwshi informaciyanı qayta islew sistemaları hám zamanagóy intellektuallıq esaplagichlarni basqarıwshı programmalıq támiynat jaratıw boyınsha shet el kompaniyalardıń aldıńǵı tajri­balari ózlestirilgen, atap aytqanda, «Qurban -Biznes» MCHJ tárepinen buǵan baylanıslı bir qatar programmalıq sistemalar jaratılǵan bolıp, házirde Ózbekenergo aksiyadorlik jámiyeti quramına kiretuǵın barlıq kor­xonalar tárepinen qarıydarlarǵa jetkezip berilip atırǵan elektr energiyası esabın júrgiziw hám energiya támiynatı qadaǵalawında bul kompaniya tárepinen jaratılǵan oraylastırılǵan billing tizi­midan nátiyjeli paydalanılıp atır.
Bunnan tısqarı, «Qurban -Biznes» MCHJ tárepinen intellektuallıq esaplagichlarni basqarıwshı programmalıq sistema (ASKUE sisteması ) jaratılǵan bolıp, bul sistema búgingi kúnde, Ózbekenergo aksiyadorlik jámiyeti strukturalarında paydalanılıp atırǵan, shet el kompaniya­lar tárepinen islep shıǵılǵan ASKUE sistemalarına salıstırǵanda bir qatar artıqmashılıqlarǵa iye. Bul ASKUE sisteması oraylasqan esap­lagichlarni basqarıw hám informaciya analizi sistemalarına iye bolıp, házirgi kúnde, Respublikamızda ámeldegi barlıq túrdegi intellek­tual esaplagichlar menen tuwrıdan-tuwrı, tikkeley yamasa tikkeley bolmaǵan, óndiriwshi tárepinen usınıs etilgen programmalıq ti­zimlar arqalı isley alıwı menen ajralıp turadı. Bul ASKUE tizi­mining taǵı bir abzallıǵı sonda, odan tekǵana Ózbekenergo aksiyadorlik jámiyeti quramındaǵı strukturalarında, bálki tábiy gaz, suwıq suw, ıssı suw hám ıssılıq energiyası jetkezip beretuǵın shólkemler strukturalarında da olar tárepinen paydalanılıp atırǵan barlıq túrdegi intellektuallıq esaplagichlarni oraylasqan halda basqa­rish hám baqlawda paydalanıw múmkin.

Xalıq hám xojalıq jurgiziwshi shólkemler tárepinen tutınıw qılınıp atırǵan energiya hám tábiy resurslar muǵdarınıń esabın hám qadaǵalawın jurgiziwshi informaciyanı qayta islew sistemaların jaratıwda jergilikli programma jaratıwshı kompaniyalardı tartıw Respublikamız ekonomikası ushın zárúr bolǵan valyuta resurslarini tejew menen birge, buǵan baylanıslı jaratılǵan informaciyanı qayta islew sistemalarınıń turaqlı ra­vishda, rawajlantirib barılıwına hám de Respublikamız nızamchiligi­dagi ózgerislerge waqıtında proporcionallashtirib barılıwına jay yara­tadi. Energetika sektorın jáne de rawajlandırıw, odaǵı energiya tutınıwı esap -kitap mexanizmlerin zamanagóy talaplar dárejesinde jetilistiriw Respublikamız energetika sistemasınıń házirgi kun­dagi tiykarǵı hám aktual máselelerinen biri bolıp, bul jóneliste Res­publika energetika salasında iskerlik jurgiziwshi shólkem hám kor­xonalari bir qatar islerdi turmısqa qollanıw etip barıp atır.

Usınıń menen bir qatarda, Ózbekstan Respublikası ministrler Mákemesiniń 2009 -jıldaǵı 150 hám 245-sanlı, 2013-jıldaǵı 295-sanlı hám 2015-jıldaǵı 309 -sanlı qararları bolsa bul tarawda ámelge asırılıwı kerek bolatuǵın tiykarǵı ilajlar hám olardı ámelge asırıw basqıshların belgilep berdi. Tarawda úyrenilip atırǵan kóp jıllıq taj­riba sonı kórsetip atırki, energiya resurslarini oraylasqan birden-bir esap -kitap mexanizmin támiyinleytuǵın, zamanagóy aldıńǵı texnologiyalardı qollanǵan halda engiziliwi kerek bolatuǵın esaplaw sistemaları energetika salasında keleshekte nátiyjeli esap -kitap mexanizmdi támiyinlewi múmkin.
Respublikamızda elektr energetika salasında dáslepki avtomatlastırılgan esaplaw sistemaların qarıydarlarda engiziliwi, elektr energiyasın esaplaw, baqlaw, basqarıw hám baqlaw, esabat analitik hám elektr energiyasın keleshekte nátiyjeli tutınıw qılıw boyınsha anıq joybarlaw múmkinshiliklerin kórinetuǵın etdi. Házirde Respublika daǵı yuridikalıq qarıydarlarda MDH hám shet el kárxanala­rida islep shıǵılǵan kóplegen avtomatlastırılgan sistemalar ámeli­yotda isletip kelinip atır. Bul avtomatlastırılgan sistemalardı isletiw processinde keń kólemde ilmiy tájriybe hám kónlikpeler hám de tájiriybeler asırılıp atır.
Usınıń menen birge, energetika sistemasındaǵı avtomatlastırılgan ti­zimlar shet el kárxanaları tárepinen islep shıǵılǵan programmalıq ta'mi­notlar tiykarına qurılǵan bolıp, Ózbekstan energetika sistemasına tolıq muwapıqlashtirishni talap etip kelip atır. Olardı isletiw processinde texnikalıq xızmet kórsetip barıw, jańalaw, qosımsha jańa ámeldegi etip bariladagan talaplardı jańatdan avtomatlastırılgan sistemalarǵa kiritip barıw mashqalalı hal bolıp qalıp atır. Avtomatikalıq sistemalardı programmalıq támiynatların satıp alıw, isletiw processinde olar ushın kórsetiletuǵın hár bir xızmet qosımsha valyuta hám waqıt talap etiwi, ámeliyatda isletilineip atırǵan avtomatikalıq sistemalardı sa­marali islewine jol qoymaytuǵın tiykarǵı faktor bolıp qalıp atır.
Bunnan tısqarı, avtomatlastırılgan sistemalardıń programmalıq támiynatları jáhán tájiriybesinde, hár bir energetika obiekti ushın individual tárzde islep shıǵilıwı esapqa alınǵanda, Respublika energetika sistemasında qollanilayotgan programmalıq támiynatlar sol ortalıqtıń barlıq kórsetkishlerinen kelip shıǵıp, jaratılǵan programmalıq támiynatları retinde emes, bálki ulıwma qollanıw ushın móljel­langan programmalıq támiynatlar esaplanadı. Ózbekstan energetika sisteması da hár qıylı quramalı struktura hám kóriniske iye bolıp, ener­giya resurslarini avtomatlastırılgan sistemalar arqalı esap -kitap jumısların ámelge asırıwda jergilikli ortalıqta jaratılǵan milliy das­turiy támiynatlardı qóllaw, olardı turaqlı túrde, isletiw jara­yonlarida gúzetiw aparıw hám udayı tákirarlanatuǵın túrde, jańalap barıw, energetika sistemasında innovciyalıq texnologiyaları qóllaw hám olardan nátiyjeli paydalanıwda óziniń kóplegen unamlı táreplerin kórinetuǵın etiwi hám tarawdıń qánigelerine kóplegen qolaylıqlardı jaratılıwması múmkin.
Jergilikli programmalıq támiynatı islep shıǵıwshılarǵa Respublika nızamchiligi talaplarınan kelip shıǵıp, kerekli ámellerdi atqara alatuǵın programmalıq támiynatlardı jaratıw hám olardı ámeliyatqa tat­biq etiw tarawda, turaqlı túrde, to'xtovsiz energiya resurslarini esap -kitap jumısların joqarı sapada ámelge asırıw sharayatların jaratadı. Usınıń menen bir qatarda, tarmaqta energiyanıń texnologiyalıq hám basqa joytıwlardı házirge shekem alıp barılıp atırǵan dástúriy esaplaw mexanizmleriniń ornına, jańa nátiyjeli bolǵan hám insan faktorı aralasıwına jol qo'ymasdan, esaplay alatuǵın avto­matlashtirilgan sistemalar daǵı programmalıq támiynatlar járdeminde anıq, qolay hám operativ esaplaw usılların engiziw imkaniyatın be­ra­di. Ámeliyatda qollanilayotgan shet el programmalıq támiynatları bolsa bul máseleni sheshiwde energetika obiektlerin úyrengen halda, qayta kórip shıǵıwdı talap etedi hám de bul programmalıq támiynatlar basqa óndiriwshi kárxana programmalıq támiynatın birgelikte islewin támiyinley almay, olar arasındaǵı esabat jumısların ápiwayı tártip degi esap -kitap arqalı ámelge asırıwdı talap etedi.
Joqarıdagilarni inabatqa alıp, sonı atap ótiw múmkin, Respublika energetika sistemalarında isletilineip atırǵan zamanagóy energiya esaplaw quralları, elektr, gaz, ıssı hám suwıq suw, ıssılıq hám basqa esaplagichlarni birden-bir programmalıq támiynat bazasında jaratılatuǵın avtomatikalıq sistemalarǵa jalǵaw, bul sistemalardıń basqa sistemalar menen turaqlı birgelikte islewin támiyinlew, turaqlı túrde rawajlandırıw hám rawajlanıwlashtirib barıw Ózbekstan Respublikasında tekǵana energetika tarawların, bálki bul tarawdıń menen baylanıslı bolǵan sanaattıń barlıq tarawlarında rawajlanıwdı támiyin­lashda óz úlesin qosadı.