Ashyoshunosligi

Smash uchun savollar:
1. Shishabop xomashyo turlari.
2. Shisha buyumlarini ishlash jarayonlari.
3. Pardozbop shisha buyumlarining xillari.
4. Zamonaviy shisha buyumlari.
5. Shishaning fizik va mexanik xossalari.
10.18-rasm. Mahalliy ashyolardam ishlangan marmar, gips va shisha
qandillar bilan bezatilgan «Mustaqillik maydoni» metro bekati
XI bob 
MINERAL BOG‘LOVCHI MGDDALAR
❖ Semesit sauoaiining tashkil topfsM
Bog‘lovchi moddalarning bundan 4—5 ming yil awal ohak; 
qum va kvars uni va organik qo‘shilma!ar asosida sun’iy yoM 
bilan hosil qilinganligi ma’lum.
Angliyalik talqiqotchi Jozefo Aspdin shu sohada ish olib borgan. 
U 1824-yili yaratgan «Sun’iy tosh ishlab chiqarishning takomil- 
lashgan usuli» ishi uchun patent oldi. Bu sun’iy tosh Portland 
shahrida ixtiro etilganligi sababii portland sement deb atalgan.
233

---

Hozir dunyoning 120 dan ko‘p mamlakatida sement ishlab 
chiqariladi. Biroq, bu sohada yetakchi mamlakatlar 15 ta bo‘lib, 
ular butun dunyo sementining 85% ini, shundan 5 mamlakat 
50% ini yetkazib beradi.
0 ‘zbekistonda 1926-yilning iyunida Bekobod shahrida ilk bor 
sement ishlab chiqarila boshlandi. 0 ‘rta Osiyoda Navoiy shahrida 
birinchi marta «quruq usul» texnologiyasida sement ishlab 
chiqarildi.
11.1. Mineral bogiovchi moddalar tasnifí
Boglovchi modda - bu tuyilgan kukunni ma’lum bir sharoitda 
suv bilan qorishtirganda quyuqlashib. asta-sekin bo‘tqa holatidan 
qotish jarayoniga o ‘tib sun’iy toshga aylanadigan qurilish 
ashyosidir. Ular organik, anorganik (yoki mineral) va organik- 
mineral guruhlarga boMinadi. Anorganik boglovchilar ishlatilishiga 
va xossalariga ko'ra quyidagi guruhlarga bo‘linadi:
Havoyi bogiovchilar
- ohak, gipsli bog‘lovchilar va kaustik 
magnezit. Ular suv va nam ta’sirida bo‘lmagan quruq sharoitdagina 
qotish xossasiga ega.
Gidravlik bogiovchilar
— faqat havoda emas, balki suvda va 
namlikda ham qotadi. Bunday bogiovchilar quyidagi turlarga 
bo‘linadi: gidravlik ohak, portlandsement, giltuproqli sement, 
pussolan portlandsement, toshqolli portlandsement, kengayuvchi 
sementlar va hokazo. Gidravlik bog‘lovchilarni qotish muddatiga 
kocra uch guruhga bo'lish mumkin:
- tez quyuqlanuvchan - quyuqlanishning boshlanisM 3-10 
daqiqa. Bunday bogMovchilarni ishlatish noqulay bo'lganligi sababli, 
unga quyuqlanishini susaytiruvchi maxsus moddalar masalan, 
qurilish gipsi qo‘shiladi;
- normal quyuqlanuvchan — quyuqlanishning boshlanishi 
30 daqiqa, keyin 12 soatgacha davom etadi. Bunday bog‘lovchilarga 
beton va qorishmalar tayyorlashda ko‘p ishlatiladigan barcha 
sementlar kiradi;
- sekin quyuqlanuvchan, quyuqlanishining boshlanishi 12 
soatdan keyin.
234

---