Ashyoshunosligi

2.2-rasmdagi
pi ni Kasimov E.U. ishlab chiqqan kvalimetriya ko‘rsatkichlarmi 
ilodalab, qurilish ashyolarining umumlashgan sifati — levaii- 
HK inyasini bilish mumkin.
Qurilish ashyo, buyum va konstruksiyalaming mikrokalori- 
iiiclriya va kvalimetriya sifat kolsatkichi quyidagilarga bogliq: 
xomashyoning kimyoviy tarkibi, uning fizik va mexanik 
xossalariga;
- 
boglovchi modda — xomashyosini qayta ishlash texno- 
logiyasi standart talablariga to la rioya qüinganhgiga;
ashyoni ishlab chiqarish texnologiyalarining har bir jarayon 
sifati va standart talablarini to la qondirilishiga;
— nihoyat, tayyor qurilish ashyosi, buyum va konstruksiya 
bino va inshootlarning qaysi qismida ishlatilishiga qarab uning 
kvalimetriya kolsatkichi aniq va yuqori bo‘hshligiga; sementni 
kuydirish jarayonida hosil boladigan faol kremniy miqdorini 
lizik-kim yo usullari bilan m odda alm ashuv k o ‘rsatkichini 
aniqlashga;
— qorishina yoki béton tarkibidagi namlanuvchan sirti faol 
moddaning faollik ko‘rsatkichini aniqlash.
Xulosa qilib aytganda, qurilish ashyolarining haqiqiy sifat 
kolsatkichini aniqlash uchun undagi mikro va makro tuzihshdagi 
barcha fizik-kim yoviy jarayonlarida m ikrokalorim etriya va 
kvalimetriya fizik, mexanik va deformatik xossalarining o ‘zgarishini 
inobatga ohshi zarar.
Turar joy va sanoat inshootlarini qurishda ularning sifatli 
hamda chiroyli bolishi uchun qurilish ashyolarining xossalari 
har tomonlama standart talablariga javob beradigan yuqori sifatli 
bolishi kerak.
Prof. Duggalïïi S.K. qurilish ashyolarining xossaîarini aniqlash 
va uni standart talablariga k o la qoilash iqtisod tomondan katta 
ahamiyatga ega ekanligini ta ’kidlaydi. Ashyolarning sifatli bolishini 
nazorat qilishda eng muhim muammo ulami sinash va olchashni 
mukammal bilgan maxsus mutaxassislarning bolishidir. QuriMsh 
ashyolari qanday xomashyodan tayyorlanganligi, qayerda ishla- 
tilishi va xiîidan qat’iy nazar, ular standart talablariga ko‘ra
15

---

tajribaxonalarda, sanoat sharoitida batafsil sinovdan o‘tgan va 
umumiy sifat bahosi qo‘yilgan bo‘lishi kerak.
Qurilish ashyolari va buyumlarining xossalarini tabiatan ucbta 
asosiy guruhga boclish mumkin — fizik, mexanik va kimyoviy.
Ashyolaming mexanik xossalari deganda, tashqi kuch ta ’sirida 
ularning egilishga, bukilishga, siqilishga b o ig a n qarshiligini 
tushunmoq iozim. Bunga mustahkamligi (siqilishga, cho‘zilishga, 
egilishga, ishqalanishga, zarbga, buralishga va h.k.), qattiqligi, 
egiluvchanligi, deformatsiyalanishi, m oitligi, yumshoqîigi, oquv- 
chanîigi. siljishi, kirishishi va h.k. kiradi.
Ashyoga kimyoviy zararli muhit ta’siriga qarshilik ko‘rsatishi 
uning kimyoviy xossalarini ifodalaydi. Masalan, ashyolaming tuz, 
kislota, ishqor va ularning eritmalari ta ’siriga ehidamliligi va h.k. 
Bulardan tashqari, qurilish ashyolarining biologik xossalari, 
ularning zam burugiar, mikroorganizmlar, qurt-qum ursqa va 
qo‘ng‘izlar ta ’siriga chidamliligini ifodalaydi.
Qurilish ashyolarini texnik xossalariga ko'ra quyidagi guruh- 
larga b o lish mumkin: plastik, elastik, m o‘rt, mustahkam, qattiq 
va suv, kislota, ishqor, issiq-sovuq ham da fizik-kimyoviy jarayon 
ta ’siriga chidamli (sopol, shisha, klinker va h.k.) va chidamsiz 
(xomg‘isht) ashyolar. issiq-soviiq kam o‘tkazadigan ashyolar — 
(m inerai paxta, jun, g‘ovaksimon asbest buyum lar), tovush 
yutuvchi (pemza, qatlamli shisha, paxta, fibrolit), suvga chidamli 
(bitum, ruberoid, polimer, lok-bo‘yoqlar) va elektr izolyatsiya 
(rezina, chinni, m arm ar, polim er) xossalarga ega b o ig a n
ashyolar.