Ashyoshunosligi

10.8. Yoragiik qaytaruvchi sfessha sharchalaridan
ishlangan yo6! belgiîari
Yo‘l belgilari bo‘yoqlar, termoplastiklar, sovuq plastik, polimer 
lenta va yorug‘lik qaytaruvchi ashyolar (katafotalar) yordamida 
ifodalauishi mumkin. Markaziy shaharlarda gorizontal yo‘l belgi ­
lari ni tasvirlashda, asosan, bo‘yoqlar va termoplastlardan foyda- 
landladi.
Bo‘yoqlarning asosiy yutuqlaridan quyidagilarni keltirish 
mumkin: tannarxining pastligi, bo‘yoq va uni tatbiq etish uchun 
zaruriy anjomlarning ish maydoniga olib kelishdagi qulay!iklari 
shular jumlasidandir. Shuningdek, bo‘yoqning qisqa muddat ichida 
qurishi hamda qolip yordamida murakkabroq bo‘lgan yo‘l belgilari 
shaklini ifoda etishda ham bo‘yoqning xizmati beqiyos. Afsuski, 
bo'yoqni yo‘l belgilarida qo‘llashning ba’zi kamchiliklari ham yo‘q 
emas. Masalan, bo‘yoq yordamida chizilgan gorizontal yo‘l
221

---

belgisining umri qisqaligi va noqulay sharoitda ko‘rinmay qolislii 
bunga misol boMadi. Soñada keng qo‘llanilishi bo‘yicha bo‘yoqdan 
keyingi o‘rinda turuvchi ashyo — bu termoplastik hisoblanadi. 
Bu ashyo aralashmalar jamlanmasidan tashkil topadi. Ashyoning 
asosiy xususiyati esa 150—220°Cda namoyon boladi. Termo- 
plastikning alohida xususiyatlaridan biri qo‘llashdan awal asfalt- 
beton yopilmasining infraqizil qizish yuzasi uchun maxsus 
qurilmalar hilan ashyoga harorat vositasida ta’sir olkazishdir. Gori- 
zontal yo‘l belgisini termoplast yordamida ifodalashning afzallik 
tarafi, bu bo‘yoqqa nisbatan ancha ko‘proq muddatga chidamli 
bolganligidir.
Termoplastikning o‘mini bosuvchi ashyo sifatida sovuq plastik 
ashyosi ham borki, unga yuqori harorat bilan ta’sir o‘tkazishning 
hojati yo‘q. Yakuniy ko‘rinishda esa o‘zida asosiy komponentlar 
va alohida qotiruvchi sifatga ega qo‘shimchalaming aralashmasini 
hosil qiladi. Natijada esa ulaming aralashmasidan gorizontal yo‘l 
belgilarini tasvirlash uchun qulay ashyo paydo bo‘ladi. Sovuq 
plastik har tomonlama samarador ashyo ekanligi bilan ajtralib 
turadi.
Polimer lentalar ham yol belgilarini tashkil etishda faol ishtirok 
etib, eksperemental tartibda qo‘llaniladi. Ayni damda polimer 
lentalar keng qo‘llanilmayapti, ammo ba’zi joylarda mazkur ashyo 
bilan belgilangan y o l belgilarini uchratish mumkin. Plastik 
lentaning qiymati sovuq plastik qiymatidan ancha yuqori.
Y ol belgilarining asosiy zaruriy sifati ularning ko‘zga tez 
tashlanishidir. Yorug‘ paytlarda belgilaming kolinishi ulaming 
olchamiga, ranglar o‘ynoqiligiga va belgi yorqinligi hamda u 
tasvirlangan obyektning yorugligiga bog‘Mq bo‘ladi. Y ol belgila­
rining olchami va rangi davlat standartlari asosida belgilanadi. 
Shuningdek, ushbu hujjatlarda yo‘lning umumiy sifatiga bog‘liq 
tarzda belgilaming yorug‘lik koeffitsiyenti ham hisobga oünadi. 
Bundan tashqari, y o l qoplamasining ustki qatlamiga qarab yo‘l 
belgisining rangi tayinlanadi.
Y o l belgilarida yoruglik qaytarish xossasini shakllantirish 
uchun «maydalangan shisha sharchalari» qo‘Haniladi. Y ol belgilari 
uni zaruriy ashyo sifatiga bogliq tarzda oyna kukunining diametri
222

---

50 dan 150 m itron (0,05—0,15 mm)gacha bo‘ladi. Oynani plastik 
larkibiga qo‘shish orqali chiziq yuzasida joylashtiriladi. Oyna 
loldirgichining 50% miqdorda yo‘l belgisiga kiritilish bilan 
yorug‘lik qaytarishning optimallik darajasi paydo boMadi, Oyna 
kukunlari yo‘l belgisining umrining davomiyligini ham ta’minlaydi. 
Shuni ham qayd etish kerakki, plastik tarkibida faqatgina oyna 
kukunininggina mavjud bo‘hslii yo‘l belgisidagi yorug‘lik qaytarish- 
ning maksimal talablariga javob bera oimaydi. Katta shahar ko‘cha 
va magistrallarda hozirgi kunda qo‘zg‘almas sun’iy yoritgichlami 
kuzatish mumkin. Bunday maskanlarda yorugMik qaytaruvchanlik 
parametrlarining ahamiyati ma’lum darajada susayadi. Chunki 
hunda qaytayotgan yorug‘likni undan ham kuchli boMgan asosiy 
yorugMik manbayi yutib yuboradi.
Bundan tashqari, yo‘i belgilarini aniqroq tasvirlash uchun 
ulami strukturaviy shaxmat va boshqa shakllarda ham ifodalash 
mumkin. Bu vaziyatda ham, ayniqsa, oqshom yoki nam asfalt 
fonida yuqoridagi kabi tasvirlangan yo‘l belgilari yaqqol namoyon 
boladi va ijobiy natijaga qisman erishiladi. So‘nggi muvaffaqiyatli 
amaliyotlardan biri bu strukturaviy yo‘l belgilarining qo‘llanilishi 
boMmoqda. Unga yo‘l belgilari elementlarining yedirilib ketishiga 
qarshi tura olish va g‘ildiraklar bilan a’io darajada bog‘lanuv, 
shuningdek, yorug‘lik qaytaruvchanlikning asosiy komponenti 
bo‘lgan oynaning mavjud bolishi hamda tasvirning tiniqligi kabi 
yutuqlari uchun ehtiyoj ortib bormoqda. Awallari bu xil yo£î 
belgilari uchun talab bo‘lmagan.
Ma’lumki, magistrallarda yetarlicha muammo tug‘dirayotgan 
masalalardan biri yo‘l belgilarining tunda yomg‘irli sharoitda ko‘zga 
yaxshi tashlanmasligidir. Asfalt ustki sathidan bir necha millimetr 
yuqorida turuvchi termoplast ham yomg‘ir suvlari qatlami ostida 
qolib ketmoqda. 1 mm ham qalinlikka ega bo‘lmagan bo‘yoqli 
yo‘l belgisi esa umuman suv ostida qolib ketadi. Bu muammodan 
chiqishning yo‘li esa maxsus strukturaviy yo‘l belgilari tashkil 
etish — unda ashyoning do‘ngliklari orasidan suvning sizib chiqib 
ketishini ta’minlovchi xususiyatlar bo‘üshi kerak.
Talabga ko‘ra, oyna to‘ldirgichini to‘rtinchi kategoriya yoMlar- 
dan boshqa barcha yo‘llarda qo‘llash tavsiya etiladi. Tcrmopiastikka
223

---

oynani kiritish uchun, odatda, bir qancha bosqichda ish amalga 
oshiriladi. Y o l belgilari uchun kerakli ashyo ichki qismiga va 
tashqi sirtiga oyna joylashtiriladi. Bunda avtomobil glldiraklari 
ostida qolgan y o l belgilari vaqt olishi bilan o‘z vazifasini yo‘qotadi. 
Arrimo zararlangan qatlam ustida yangi qatlam ishga tushadi, bu 
kabi ko‘p qatlam usuli ancha qimmatga tushadi, lekin y o l 
belgilarining umri davomiyligi ortadi.