Асарнинг бошида муқаддимага ўхшаш нарса, аммо ҳикматлар билан берилади. Айтайлик, муҳтожнинг

Қалб бойлиги 
 
Бир куни Абдуллоҳ талабаларга дарс ўтиб турганди. Уни ҳамма жон қулоғи 
билан тингламоқда эди. У ўқувчиларга бойлик тўплаш ва уни тасарруф қилиш 
ҳақида гапирарди.
-Ҳурматли талабалар бой мусулмоннинг зиммасида ўзгаларни бойлик сари 
тўғри бошлаш, садақа ва эҳсонлар қилиш, одамларни иш билан таъминлаш, 
жамиятга янгилик олиб кириш, илм оладиганлар ва олимларга ёрдам бериш каби 
мажбуриятлар бор. Шунинг учун бой бўлишга қарор қилган одам, хасисликдан 
воз кечиши, кўнглини кенг қилиб ишлаши керак. Бойликнинг қалбга кириб олиб, 
васваса қилишига йўл қўймаслиги лозим. Унинг сўзини Фузайл ибн Иёз деган 
шогирди бўлди.
-Устоз бойликни тасарруф қилиш ва қалбни ундан қаттиқ эҳтиёт қилиш 
ҳақида гапириб турибсизу, савдо карвонларингиз дунёнинг тўрт томонига бориб 
келмоқда. Ишингиз билан сўзингиз тўғри келмаяптику устоз. Абдуллоҳ унга 
оталарча меҳр билан боқиб шундай деди. 
-Агар сизлар бўлмаганингизда мен савдони бу қадар кенгайтирмаган 
бўлардим. Кейин у ташқарига чиқиб кетди. Ҳамма жим бўлиб қолди... 
Мен юқорида Абдуллоҳнинг орзу ва мақсадларини айтгандим. У орзу 
қилгандек катта уй солди, минглаб шогирдлар сиқадиган жой ҳозирлади. Хайр – 

---

эҳсонда ҳам пешқадам бўлди. Тижоратини устозникидан ҳам каттароқ қилиб 
кенгайтирди. Илм аҳлига минглаб динор хайрлар қиляпти. Устозларига ҳам катта 
– катта эҳсонлар қилади. Кимдир китоб ёзяпти деб эшитса, ўша одамга пул 
жўнатади... 
...У Фузайлга айтган гапини асло миннат учун айтмади. У миннатчи эмасди. 
Ўзи ўтаётган дарсидагидек, бойлар сифатига эгалик учун айтди. Ўз зиммасидаги 
ишларни бажариш учун улкан тижорий иш қилаётганини билдириб қўйди.
Ўрни келганда яна баъзи маълумотларни ҳам айтиб қўйишим керак. Унинг 
савдоси Хуросондан Макка, Мадина, Шомгача кенгайган эди. Унинг 
тижоратидан мақсади мол тўплаб, бойлик йиғиш эмас, балки бу мол-дунё билан 
ўз обрўсини сақлаш ва илмли дўстларига ҳайру-эҳсон қилиш эди.
... Бир куни бизни меҳмонга айтиб кетишди. Бордик жуда чиройли суҳбат 
бўлди. Абдуллоҳ бирор нафи бўлмаган учрашувларга бормас, борган жойида 
халққа фойдаси тегадиган бир масала ечишга уринар ё ишсизларга иш ўрни 
яратишни тарғиб қиларди. Бора – бора одамлар ҳам ўрганди. Бефойда суҳбатдан 
кўра ҳаммага нафи тегадиган амалий ишлар қилинадиган бўлди. Бу сафар бир 
дўстимиз китоб ёзаётган қўшниси ҳақида гапирди.
-Қўшним китоб ёзяпти. Қандай мавзудалигини сўрасам, ҳадислардаги 
тадбиркорлик, тирикчилик, ҳалол ризқ топиш, бой бўлиш ҳақидаги ўринларини 
шархлаётган экан. Роса қизиқиб қолдим. Кўпчилик имомлар бойликни ёмонлаб, 
“Қалбни ўлдиради, камбағаллик, фақирлик яхши, ҳисоб осон бўлади, бойлар 
жаннатга кеч киради”, деб нотўғри гапириб турганларида, қўшнимнинг иши бир 
жасоратда. Қози танишим бўлади. Унга қўрқмай ёзавер агар сенга кимдир тазйиқ 
ўтказса, ўзига тазйиқ ўтказиб қўямиз дедим. Аммо ўзи бой эмас. Баъзан 
мардикорлик қилиб чарчайди. Китоби қўлимизга келиши кечикиб кетяпти. Мен 
бироз ёрдам қилдим, аммо барибир бутун оилани таъминлаш осонми. 
Унинг гапларидан рости ҳайратга тушдик. Ҳамма катта қизиқиш билан 
тинглаб турарди. Шунда Абдуллоҳ ҳиммат қилди. Китоб хабарини етказганга 
қарата дадил шундай деди. 
-Мен ўша одамга икки юз динор бераман. Унинг гапидан шошиб қолдим. 
Чунки харажатлар кўп эди. У бераётган пул китоб ёзадиган кишига ўн йиллаб 
яшашига ва китобинии чиқаришига ҳам етарди. Бу пулни ўртача савдогар бир 
йил ишлаб топарди. Аммо бир нима деёлмадим. Пул уники, истаганини қилади. 
Ўтирганлар ҳам ҳайратда эди. Китоб ёзадиганга шунча эҳсон қилсая. Даврада 
ўтирганларнинг кўпчилиги бунча пулни ҳатто ушлаб ҳам кўрмаган. Орзу ҳам 
қилмаган. Шу ўйлар миямни чизиб турганида Абдуллоҳ қозини танишим деган 

---

дўстимизга яна бир гап айтди. 
-Қозига тайинлаб қўйинг илтимос, қўшнингизнинг пулига кўз олайтирганни 
жазоласин, солиқчиларнинг қадамини унинг уйидан узсин. Унинг беш йиллик 
солиғини эртага ҳисобчим тўлаб қўяди. Бой ва кучли мусулмон инсон бўлишга 
тарғиб қиладиган одам учун бу хизматим жуда ҳам оздир. Китоби чиққанида 
насиб этса, карвоним етган жойгача уларни сотаман. Мусулмонлар бой 
бўлишлари керак. Шунда дунёда адолат ҳукм суради. Ишсизлик камайиб, 
инсонлар бахтли яшайди. Йўқсиллар топталмайди, илм хор қилинмайди, 
ўқитувчи ва табиблар камситилиб, обрўлари тўкилмайди. Аёллар ишлаш учун 
ташқарига чиқмайди. Ислом дини ёмонотлиқ қилинмайди.