|
136
www.ziyouz.com kutubxonasi
7.3.
Молия, пул-кредит тизимида
иктисодий хавфсизликни таъминлаш
дастаклари
Иқтисодиёт нормал амал қилиши учун молиявий
маблағлар унинг соҳалари, тармоқлари, ҳудудлари бўйи-
ча тақсимланади. Буларнинг барчаси ҳуж ж атлар ай-
л^нмаси, ҳисоботлар ва иқтисодий ахборотларда қайд
этилади ҳамда ўз ифодасини топади. Шу боисдан мо-
лия соҳасидаги хавфсизликни таъминлаш учун, авва-
ламбор, молиявий ҳуж ж атларнинг умумўрнатилган
ҳуқуқий-меъёрий талабларга мунофиқлигини текш и-
риш лозим бўлади. Ушбу умумий талаблар қуйидаги-
лардан иборат:
- зарурий реквизитларни, яъни ҳуж ж атлар учун
қонун, амалдаги тартиб-қоидаларга мувофиқ мажбу-
рий маълумотлар бўлишини белгилаш;
- муҳр ва штампларнинг аниқлиги;
- ҳуж ж атларда тузатиш , қўшимча ёзувлар, бузи-
лишлар, унинг турли нусхалари мазмунининг турлича
бўлишига йўл қўймаслик;
- мансабдор ш ахслар имзосининг мослиги ва бош-
қалар;
- барча ҳуж ж атлар синчиклаб ўрганилиши, таҳлил
қилиниши, текширилиши керак.
Бизнес бўйича ҳамкорлик қилувчи хўжалик субъект-
лари, шериклар, мижозларни ўрганиш, улар тўғрисида
қуйидаги объектив маълумотларга эга бўлиш лозим:
- хўж алик субъектининг рўйхатдан ўтганлигини,
солиқ ва бошқа органларда рўйхатга олинганлиги тўғри-
сидаги маълумотларни текшириш;
- ташкилотнинг қайси уюшмага, холдинг компанияга
кириши, шуъба компанияга, ширкатга эга ёки эга эмас-
лиги, устав капитали, хўж алик фаолияти реквизитла-
137
www.ziyouz.com kutubxonasi
ри, раҳбарлари, бошқарув тизими тўғрисидаги маълу-
мотларга эга бўлиши, уларнинг тўғрилигини текшириш;
- ташкилот, мижознинг манзилини аниқлаш, агар
иж арада турган бўлса, ижара ҳақини тўлаган ёки тўла-
маганлиги тўғрисидаги маълумотларни олиш;
- муссасаларнинг мулкдорлар - арендаторлар билан
ўзаро муносабатини ўрганиш;
- мижознинг обрў-эътиборини, нуфузини, мол- мул-
ки ҳолати, қарзи бор ёки йўқлиги тўғрисида м аълу-
мотлар тўплаш;
- мажбуриятларнинг таъминланганлиги тўғрисидаги
маълумотларнинг ҳаққонийлигини текшириш, бухгал-
терлик маълумотларини солиқ инспекциясидаги м аъ-
лумотлар билан таққослаш;
- каф ил бўлган ташкилотнинг кредитини тўлаш
қобилияти, банк кафолатининг ҳаққонийлиги тўғриси-
даги маълумотга эга бўлиш;
- қ ар з олувчи фойдаланиш и мумкин бўлган ҳисоб
рақамларини, турдош корхоналар ҳисоб рақамларини,
мижозга яқин муносабатда бўлган корхона ва ш ахслар-
ни ўрганиш;
- ташкилот муассасалари ва раҳбарларининг ф аоли-
яти, ўзаро муносабатларини аниқлаш. Уларнинг “кре-
дит тарихини” ўрганиш.
Ушбу маълумотларга эга бўлиш ҳамда хавфсизлшс-
ни таъминлаш учун унинг ишончли тизимини ишлаб
чиқиш ва жорий этиш лозим бўлади. Бунинг учун эса
қ у й и д а т л а р кўзда тутилиш и лозим:
- банк ва унинг ҳар бир бўлинма(филиал)ларида хавф-
сизликни таъминлашнинг таш килий тузилмаларини
вужудга келтириш;
- ахборотларни ўғирлаш, йўқ қилиш мақсадида уни
138
www.ziyouz.com kutubxonasi
олишнинг потенциал илосониятларини мунтазам равишда
ўрганиш ва баҳолаш;
- ахборотлар хавфсизлигини таъминлаш бўйича ус-
лубий, ташкилий-меъёрий ҳужжатларни ишлаб чиқиш
ҳамда уларнинг талабларини бажармаганлик учун ж а-
вобгарликка тортиш чора-тадбирларини қабул қилиш;
- ахборотларни ҳимоя қилишнинг ташкилий-техник,
дастурий чора-тадбирларини, воситаларини махсус
ташкилотлар ёрдамида ишлаб чиқиб, жорий этиш;
- ахборотларни ҳимоялаш тизимини аттестация
қилиш, унинг амал қилинишини мунтазам назорат
қилиш;
- ахборотлар хавфсизлигини таъминлаш бўйича банк
мутахассисларини тайёрлаш;
- ҳуж ж атлар, бланкалар, муҳр, штампларни сақ-
лашнинг ҳимоя чораларини кўриш, расмийлаштирил-
маган шартнома лойиҳалари ва бошқа ҳужжатларнинг
ўз вақтида қайтарилишини таъминлаш;
- молиявий ҳуж ж атларни ички ва ташқи аудитор-
лар томонидан те^Лниришлар ўтказиш;
- банк операциялари бўйича рискларни аниқлаш ва
баҳолаш9.
Капиталнинг етарлилик кўрсаткичини ва ҳар бир
қарз олувчи учун рискни максимал миқдорини аниқ-
лаш муҳим ҳисобланади10. Алоҳида мижознинг риски-
ни аниқлаш учун банк томонидан хўжалик субъектла-
рининг кредит котировкаси тузилади. Шунингдек, банк-
лар рискларни бошқаришлари керак бўлади.
1 39
www.ziyouz.com kutubxonasi
Do'stlaringiz bilan baham: |
