|
11-БОБ.
ЧЕГАРАДОШ Рухий бузилишлар
Рухий бузилишларнинг чегарадош турлари қатор муқим белгиларга эга, шу туфайли уларни бир томондан рухий патологиянинг (шизофрениянинг ядро турлари, маниакал-депрессив психоз, Альцгеймер касаллиги ва ҳоказо) оғир турларидан, иккинчи томондан рухий меъёр (норма) ҳолатидан қиёслашга имкон беради.
Бу аломатларга Ю.А.Александровский (1997) бўйича қуйидагилар киради.
Касалликнинг бутун кечиши давомида невротик бузилишлар устун бўлади; гап, энг аввало, аффектив бузилишлар устида бормоқда (субдепрессив, депрессив ҳолатлар, дистимик бузилишлар, дисфория ва ҳоказо.
Чегарадош рухий бузилишларнинг вегетатив дисфункция, тунги уйқунинг бузилиши ва соматик бузилишлар (жумладан жағ юз соҳаси патологияси билан).
Психоген омилларнинг касалликка хос ўзгаришларнинг пайдо бўлишида ва декомпенсациясида етакчи роли
Бош миянинг минимал неврологик бузилишларида «органик заминнинг» кўпчилик кузатувларда мавжудлиги у касаллик аломатларининг ривожланишга ва декомпенсация ривожланишига имкон беради.
Чегарадош бузилишларнинг бемор шахси преморбид хусусиятлари билан ўзаро алоқадорлиги бор.
Беморларда ўз ҳолатига ва аоссий чегарадош бузилишларга танқидий муносабатининг сақланиб қолиши.
Шуни унутмаслик керакки, юқорида айтиб ўтилган чегарадош рухий бузилишлар билан бир қаторда қуйидагиларнинг бўлмаслиги муҳим.
1.Касаллик ҳолатининг психопатологик структурасини продуктив белгиловчи сермаҳсул, психотик симптоматика (галлюцинациялар, сохта галлюцинациялар, васваса, рухий автоматизм ҳодисалари, эс-ҳушнинг кирар-чиқарли бўлиб қолиши симптомлари ва ҳоказо).
2.Прогредиент зўраювчи эсипастлик
3.Шахснинг эндоген рухий касалликларга хос специфик ўзгаришлари (шизофрения, эпилепсиялар ва ҳоказо).
11.1. Ваҳимали - фобик бузилишлар
Мамлакатимизда ва бутун жаҳонда рўй бераётган ўзгаришлар, ҳаёт тарзининг ўзгаришлари, тезкор ҳаёт эски ғояларнинг йўқолиб, янгилари пайдо бўлиши, одамларнинг бир-бирига бўлган ва жамоатдаги муносабатлари, террористик ҳаракатлар, одамларнинг руҳига таъсир қилиб, асабларини бузмоқда. Бундай шароитда баъзи одамлар ўзларини босиб олиб, асабларини бузмай, вазмин бўладилар, бошқа бировлар эса ваҳимага тушиб, асаблари бузилади, қўрқувдан руҳиятларида ўзгаришлар пайдо бўлади. Қўрқув туфайли психопатологик ҳодиса стрессга бевосита алоқадор бўлади ва руҳий ҳамда асабий касалликларга олиб боради. Бунинг устига-устак қўрқув туфайли асабийликда ваҳима ривожланиши мумкин.
Қўрқув ҳар қандай ихтисосдаги врач, жумладан айниқса стоматолог, жарроҳ амалиётида ҳаммадан кўп учрайдиган психопатологик феномен ҳисобланади. Шуни айтиб ўтиш керакки, қўрқув енгил невротик бузилиш (бузилишнинг чегарадош даражаси)дан тортиб, эндоген генездаги психотик ҳолатгача етиши мумкин.
Ҳар қандай врачнинг беморга биринчи тиббий ёрдам кўрсатишида шубҳасиз депрессия ва қўрқув бўлади. Лекин бунда депрессиянинг ёки қўрқувдан қайси бири устунлигини билиб бўлмайди. Бу хилдаги беморнинг руҳий ҳолатида шифога ишонч бўлган ҳолда бир хил даражада ваҳима ва депрессия симптоми бўлсада юқорида айтилганидек, белгилардан бирортасига қараб униси ёки бунисининг устунлиги ҳақида сўз юритиб бўлмайди, бемор ҳақида аниқ хулоса чиқаришнинг иложи бўлмайди.
Бундай ҳолларда врач, аралаш қўрқув ва депрессив бузилиши деб аталадиган ҳолатга дуч келади. Бу хилдаги дарди бор беморлар ҳолати врач-стоматологга биринчи марта борганларидаёқ билинади. Қўрқув ва депрессив симптомларга тегишли чегарадош рухий бузилишлар даражасидан ошмайди. Аралаш ваҳимали депрессив бузилиш қатор симптомлар: оғиз шиллиқ пардаларининг қуриши, тахикардия, артериал босимнинг лабиллиги, қўл бармоқларининг сал титраши, терлаш, тунги уйқунинг, иштаҳанинг бузилиши билан кечади. Бундай ҳолат одатда жуда толиқиб қолиш, меҳнат қобилиятнинг пасайиши диққатни тўплашнинг қийин бўлиши, либидонинг сусайиши билан кечади. Бу бузилишлар ремиссиялар зўрайишлар билан хроник кечишга мойил бўлади.
Д а в о л а ш. Аралаш қўрқув ва депрессив бузилишни даволаш кўп қўлланиладиган терапевтик усул бўлиб, психофармакологик терапия ва психотерапияни қўшиб олиб борилади. Психотроп воситалардан антидепрессантлар: азафен, амитриптилин (триптизол, элавил) бошланғич суткалик 12,5-25 мг дозада перорал, сертралин (золофт) суткалик 50-100 мг дозада перорал буюрилади. Антидепрессантларни бензодиазепин қаторидаги транвилизаторларни, чунончи диазепам (сибазон, седуксен, реланиум) қўллаш буюрилади. Бошланғич суткалик дозада 5-10 мг, перорал; фенозепам - бошланғич суткалик доза 0,5-1,0 мг, ичишга, лоразепам (ативан, лоратил) бошланғич суткалик 1,5-2,5 мг дозада ичишга буюрилади. Қуйидаги психотерапевтик усуллар тавсия этилади: гипносуггестив психотерапия - гипнотик уйқу ҳолатида таъсир қилиш; КУЭ бўйича ўз-ўзига таъсир қилиш, М.Э.Телешевская (1979) таклиф этган наркопсихотерапия, кейинчалик функционал тренировкалар билан.
Do'stlaringiz bilan baham: |
