Асаб тизимини текшириш усуллари (методик қўлланма) Тошкент – 2002

III жуфт БМН ( n. oculomotorius) - кўзни ҳаракатлантирувчи нерв.
Кўзни ҳаркатлантирувчи нерв ёрдамида кўз олмаси юқорига, ичкарига, пастга, юқори ичкарига, ҳамда қошни юқорига кўтарувчи, кўз қорачигининг ёругликка, конвергенция ва аккомадация реакциялари амалга оширилади. Бу нерв кўзнинг ташқи мускулларини нерв билан таъминлайди, бу мускуллар ички тўгри, юқори тўгри, пастки тўгри, пастки қийшиқ мускуллардан иборат. Булардан ташқари, юқорги қовоқ кўтарувчи, кўз қорачигини торайтирувчи (m. sphincter pupillae) ва киприксимон мускулларни (m. ciliaris) нерв билан таъминлайди.
Кўзни ҳаракатлантирувчи нервни текшириш усуллари: 2c.24c.
Беморга неврологик болгачага ёки врач бармогига тўгри қараб туриш сўралади. Бунда беморнинг кўз ёригига ва унинг, бир хилдалигига, юқори қовоқнинг тушмаганлигига, кўз олмасининг ташқарига тортилмаганлигига (экзофталм) ёки ичкарига тортилмаганлигига (энофтальм), ҳамда кўз олмасининг ҳолатига ва кўз қорачигининг шаклига ва кенглигига эътибор берилади.
Кўз олмасининг ҳаракати текширилади, бунда бемордан тепага, ичкарига ва пастга қараш сўралади.
қорачиқ реакцияларини текшириш усуллари:
1. қорачиқнинг ёругликка тўгри реакцияси.
Бемор врачга қарама-қарши ўтиради, ҳамда қўли билан беморнинг кўзини беркитади, кейин врач қўлини бирданига олиб кўз қорачигининг кенглигига эътибор беради, нормада қорачиг торайиши керак. Шу усулда бошқа, иккинчи кўз қорачиги текширилади.
2. қорачигининг ёругликка ҳамкор реакцияси.
Бунинг учун беморнинг битта кўзи қўл билан ёпилади. Ёпилган кўздан қўлни бирдан олганда ќар икки кўз қорачигининг торайиши кузатилади.
3. қорачигнинг конвергенцияга реакцияси.
Бирон бир нарсага нигоҳ билан қаралиб, ўша нарса кўзга яқинлаштирилганда (масалан, невропатолог болгачаси) кўз қорачиглари тораяди. Ўша нарса (предмет) олинганда қорачиг кенгаяди. Кўпинча кўз қорачигининг торайиши предметни кўзга 10-15 см яқинлаштирганда кузатилади.
4. қорачигнинг аккомодацияга реакцияси.
Бу реакция битта кўзни юмган ҳолда иккинчи кўзда текширилади. Нормада предметга яқинроқ қаралганда қорачиг тораяди ва узоқлаштирилганда кенгаяди.
Зарарланганда кузатиладиган асосий белгилар:
Птоз ва енгил экзофтальм, кўз олмасининг ташқарига тортилиши узоқлашган гилайлик (strabismus divergens). Булардан ташқари, қорачигнинг кенгайиши (мидриаз), конвергенциянинг, аккомадация ва кўз қорачигининг ёругликка реакцияларининг бузилиши. Кўз олмасининг юқорига, ташкарига ичкарига ва қисман пастга ҳаракат қила олмаслиги ёки чегараланиши. Касал тарафга қаралганда нарсалар иккита бўлиб кўрилади (диплопия).