Asab tizimi

Neyron nima?
Nerv hujayrasiga neyron deb aytiladi. Barcha a’zolar xujayralardan tashkil topgani kabi, nerv sistemasi ham xujayralardan tashkil topgan. Bu hujayralar neyron demakdir. Bosh miya katta yarim sharlari po‘stlog‘ida 14 mlrd. xujayra, ya’ni neyron bor. Neyronlar har xil tuzilishga ega. Neyron tanasi kulrang, undan chiquvchi tolalar esa oq rangda bo‘ladi. Neyronning bitta uzun tolasiga akson deb aytiladi. Akson orqali neyron tanasidan impulslar boshqa neyronlarga va to‘qimalarga uzatiladi. Neyrondagi boshqa bir qancha o‘siqchalar esa dendrit deyiladi.
Dendritlar neyronga impulslar olib keluvchi tolalardir. Bosh miyaning po‘stloq qismi kulrang tusda bo‘ladi. Po‘stloqda insoning barcha faoliyatini boshqaruvchi markazlar joylashgan. Bular harakat, sezgi, nutq, ko‘ruv, eshituv, hid bilish, ta’m bilish kabi markazlar. Ular analizator nomi bilan ham yuritiladi. Boshqa neyronlardan farqli o‘laroq, po‘stloq neyronlarining aqli bor! Demoqchimanki, ular nafaqat harakat va sezgi, balki aqliy faoliyatda ham ishtirok etadi. Shuning uchun ham insonning bosh miyasi zararlansa aqliy faoliyat ham buziladi. Orqa miya yoki periferik nervlar zararlansa esa aqliy faoliyat o‘zgarmaydi.
Analizator nima?
Analizator deganda, tashqi ma’lumotlarni qabul qiluvchi, qayta ishlovchi va javob reaksiyasini saqlovchi nerv tuzilmalari tushuniladi. Nerv sistemasida ko‘ruv, eshituv, ta’m bilish, hid sezish, umumiy sezgi, harakat va nutq analizatorlari farq qilinadi.
Analizatorlar markazi bosh miya po‘stlog‘ining turli sohalarida joylashgan. Masalan, ko‘ruv analizatori ensa, eshitish analizatori chakka, harakat analizatori peshona, sezgi analizatori tepa bo‘lagida, nutq analizatorlari esa chakka va peshona bo‘laklarida joylashgan. Agar nutq analizatori zararlansa nutq buziladi, harakat analizatori zararlansa falajlik rivojlanadi, eshitish analizatori zararlansa inson eshitmaydigan bo‘lib qoladi va h.k.
Bosh miyaning ichida nima joylashgan?
Bosh miya po‘stlog‘i neyronlardan iborat dedik. Ularning tolalari bosh miyaning ichki qismini tashkil qiladi. Neyron tanasi kulrang tusga ega bo‘lsa, uning tolalari oq rangga ega. Neyron tolalari orqali impulslar o‘tkazib turiladi. Biroq, bosh miyaning qoq o‘rtasida ekstrapiramidal sistema deb atalmish tuzilmalar mavjudki, ular ham inson harakati faoliyatini boshqarishda muhim ahamiyatga ega. Bu tuzilmalar po‘stlog‘osti yadrolari deb ataladi.