Arxitektura

Mavzu: Aholi. Demografik omillar. Migratsiya jarayonlari.
Ma’ruza rejasi:

1. Demografik omillar

2. Aholini ko’chish jarayonlari

3. Aholi va uning bandligi tarkibidagi o’zgarishlar
TAYANCH SO’ZLAR:

Mayatnikli migratsiya — aholining uyidan ish joyiga, ma’daniy-maishiy xizmat muassasalariga, dam olish va boshqa ehtiyojlarni qondirish uchun borib kelishi.

Shahar bosh tarhi — shaharning kelajak me'moriy-kompozitsion, funksional- makoniy, transportmuhandislik rivojlanishini belgilab beruvchi loyihaviy hujjat.

Demografiyada aholi –yer sharida yoki ma’lum bir hududda –qit’a , davlat, va h.k da yashovchi odamlar (insoniyat) jamlanmasidir .
Shaharlar rivojlanishini loyihalash asosida butun xalq xo’jaligininmg kelajak rivojlanish bosh tarxi yotadi. Shaharsozlik masalalari xalq xo’jaligining kundalik va kelajak rejalari bilan birgalikda hal etadi.

Barcha shaharsozlik loyihalarining asosiy masalalari –bu turli maqsadlarda foydalanadigan shahar fondlariga bo’lgan ehtiyojni hisoblash (turar joy, jamoat binolari va b.) va ularni shahar hududida joylashtirishdir.

Shaharlarni kelajakda rivojlanishi loyihalari asosida xalq xo’jaligi rivojlanishi uzoq muddatdga muljallangan istiqbol rejasi yotadi. Demografik omillar Demografiyada aholi –yer sharida yoki ma’lum bir hududda –qit’a , davlat, va h.k da yashovchi odamlar (insoniyat) jamlanmasidir. Aholi haqidagi bilimlar sistemasi tushunchalar , kategoriyalar, qonunlar tizimiga ega.

Shaharlar va aholi joylashishi loyihalari uchun demografik jarayonlarni kelajakda qanday bo’lishi haqidagi kutilayotgan ma’lumotlar muhim omillardandir.

XX asrda yer yuzida aholining o’sishi juda tezlashdi: 1950-y 2527 mln.kishi 1990-y 5242 mln. kishi 1960-y 3060 mln. kishi 2000-y 6119 mln kishi 1970-y 3728 mln. kishi 2006-y 6500 mln. kishi 1980-y 4417 mln. kishi 2008-y 6707 mln. kishi 2050-yilda 9200mln. kishi bo’lishi kutilmoqda

Shunday qilib aholi birinchi mlrd. ga 50 000yil davomida yetgan bo’lsa, ikkinchi mlrd. ga -130 yilda (1930-y) uchinchi mlrd.ga (1960-y) to’rtinchi mlrtd.ga 15-yilda (1975-y) beshinchi mlrd. ga 12-yilda (1987-y) oltinchi mlrd.ga 11-yilda (1988-y). Hozirgi kunda rivojlangan mamlakatlarda yangi jarayon rivojlanmoqda –aholi soni o’sishining sekinlashuvi (tug’ulishning kamayishi, o’limning kamayishi. Bu jarayon “demografik qish” nomini oldi .

O’zbekiston Respublikasi aholi soni bo’yicha MDH davlatlari orasida Rossiya va Ukrainadan keyin uchinchi o’rinda turadi. Aholi o’sisiga qator sabablar bor: tarixiy ijtimoiy iqtisodiy, demografik omillar oqibatidir. Aholi sonining yillik o’rtacha usishi 3.5 %ga yetadi. 1999-yilda tabiiy o’sish 173 kishini tashkil etgan. Qishloq aholisini o’sishi shahardan ancha yuqori, bu sabab Respublikaning umumiy aholisiga nisbatan qishloq aholisining salmog’i katta. Shahar aholisining soni absolyut o’sish tendensiyasi davom etmoqda. Oxirgi yillarda shahar aholisining solishtirma og’irligi 1979-yilda 41.2 % dan 37.7 % ga tushib bormoqda O’zbekistonning poytaxti Toshkent shahrida aholi soni yuqori suratda shakllanmoqda. 1945-yilda 556 mingdan 1999- yilda 2141 mingga o’sdi.

Oxirgi yillarda O’zbekiston Respublikasida tug’ilish birmuncha kamaydi. Buni aholining madaniy rejasi oshgani, tibbiyot xodimlari tomonidan katta tushuntirish ishlari olib borilgani, ayollarning respublika rivojlanishining iqtisodiy jarayonida qatnashayotganligi bilan tushuntirish mumkin. Aholini qayta ishlab chiqarishning hozirgi tipi tug’ilishning va o’limning kamayishidir. Tug’ilishning kamayishi o’limning kamayishiga qaraganda sekinroq yuz bergani uchun tabiiy o’sish ko’paymoqda. Qishloq aholisini harakatchanligi oshmoqda, natijada shaharlar tomonidan qishloq aholisini tabiiy o’sishi yutib yuborilmoqda. Migratsiya jarayonlari (aholining ko’chish jaroyonlari) Migratsiya jarayonlari hozirgi kunda juda murakkablashgan. Migratsiya oqimlarini mehnat resurslarini talab joylariga (Mirzacho’l , Jizzax) yo’naltirishning iloji har doim ham bo’lmagan. Shu bilan bir qatorda migrantlarning ko’pchilik qismi mehnat resurslari bilan nisbatan ta’minlangan tumanlarga intilish kuzatilgan. Mehnat resurslarining kelgan joyida o’rnasha olmay, tezlikda tashlab ketishlari tufayli odamlarning ommaviy noratsional migratsiyasini vujudga keltirgan va ularning o’rniga migratsiyaning katta oqimining oqib kelishni “Migratsion belanchak” deb ataladi. Shuning uchun aholini jalb etuvchi tumanlarda “Migratsiya belanchagi” jarayonini oldini olish uchun ijtimoiy –iqtisodiy shart-sharoitlarni yaxshilash bo’yicha choralar ko’rish lozim Migratsion siyosatning shakllaridan bo’lib yetib borish qiyin bo’lgan neft-gaz tumanlarini o’zlashtirishda ekspiditsiya va paxta - ekspiditsiya usullari keng qo’llanilmoqda, u yerga aholi boshqa tumanlardan aviatsiya yordamida olib kelinadi.

Aholi va uning bandligi tarkibidagi o’zgarishlar

Loyihalash jarayonida aholining yosh tarkibida va uning bandligi tarkibidagi kutilayotgan katta o’zgarishni hisobga olish lozim. Bunga uchta omil yordam beradi.

- aholi umrining uzayishi bilan mehnat qilish yoshidan o’tgan aholi ulishining ortishi. Bu xizmat ko’rsatish tarmoqlarini tubdan qayta qurishni talab qiladi va.hk;

-texnikaning (avtomatizatsiya, mexanizatsiya, kompyuterizatsiya,) rivojlangani sari ishlab chiqarish jarayonidagi mehnat yoshidagi kishilar kamayib, xizmat ko’rsatish, fan sohasidagi bandlik oshib boradi;

-hozirdayoq insoning “mehnat sikli” o’zgardi. U ixtisoslik va klassifikatsiya olib qaytadan ishi va hatto kasbini o’zgartirishi lozim bo’lib qolyapti. O’zbekiston aholisining demografik xususiyatlari respublikaning mehnat resurslari shakllanishida nomoyon bo’ladi. O’zbekistonning ayniqsa qishloq joylarida mehnat resurslarining o’sishi ish bilan band qilish muommosi keltirib chiqaradi. Respublikaning deyarli yarim aholisi mehnatga layoqatli yoshda va bu hozirgi bozor iqtisodiyotiga o’tish jarayonida aholini ish bilan bandligini ta’minlash muommolarini o’rtaga qo’yadi.