Arximed qonuni va uning qo’llanilishi

Texnologiya- bu bir ishda, mahorat va san’at kullaniladigan usullar yig`indisidan iborat.
Pedagogik texnologiya-ta’lim shakli, usuli, uslublari, tarbiyaviy vositalarning maxsus yigilishini aniklovchi psixologik-pedagogik
Pedagogik texnologiya-bu o’quv jarayonini amalga oshirilishining sermazmun texnikasidir. (G. Bespalko)
Pedagogik texnologiya-o’qitishning rejalashtirilgan natijalariga erishish jarayonining tavsiflaridir.
Texnologiya- bu san’at, mahorat va qobiliyat, ishlov uslublarining majmuidir. (Shepel)
Pedagogik texnologiya-bu o’quv jarayonining loyihalashtirilishi, tashkil etilishi, utkazilish buyicha barcha tavsilotlari bilan uylab chiqilgan jamoa pedagogik faoliyatining modeli xisoblanadi. U talaba va pedagoglarga qulay sharoitlar yaratishi shart. (Monaxov)
Pedagogik texnologiya-bu ta’lim shakllarini optimizasiyasini uziga maksad kilib olgan inson va texnik resurslari va ularning o’zaro ta’sirini xisobga olgan holda o’qitish jarayonini tashkil etish, kullash va aniqlashning hamda bilimlarni o’zlashtirishning uslublaridir. (YUNESKO)
Pedagogik texnologiya-pedagogik maksadlarga erishish uchun qo`llaniladigan shaxsiy, intelektual, uslubiy vositalarning amal qilish tartibidir.

2.3 Zamonaviy pedagogik texnologiyalar asosida o’quv jarayonini loyihalashtirish
Hozirgi kunda ta’lim jarayonida interfaol metodlar, innovasion texnologiyalar, pedagogik va axborot texnologiyalarini o’quv jarayonidaqo’llashga bo’lgan qiziqish, e’tibor kundan-kunga kuchayib bormoqda. Bunday bo’lishining sabablaridan biri, shu vaqtgacha an’anaviy ta’limda o’quvchi-talabalarni faqat tayyor bilimlarni o’rganishga o’rgatilgan bo’lsa, zamonaviy texnologiyalar ularni egallayotgan bilimlarini o’zlari qidirib topishlariga, mustaqil o’rganib, taxlil qilishlariga, hatto xulosalarni ham o’zlari keltirib chiqarishlariga o’rgatadi. O’quvchi faoliyati bu jarayonda shaxsni rivojlanishi, ilm olishi va tarbiyalanishiga sharoit yaratadi, shu bilan bir qatorda boshqaruvchi, yo’naltiruvchi vazifalarni bajaradi. Ta’lim texnologiyasi – ta’lim tizimini konseptual asoslariga dalil keltirishdan, maqsadlarni qo’yishdan, natijalarni shakllantirishdan, o’quv materialini tanlash va strukturalashtirishdan, ta’lim moleni tanlashdan, to ularni amalga oshirishgacha ularning optimallik va samaradorlik darajasini loyihalashtirishni o’z ichiga oladi. Zamonaviy pedagogik texnologiyalar va pedagogik mahoratiga oid bilim, tajriba va interfaol metodlar o’quvchi – talabalarni bilimli, yetuk malakaga ega bo’lishiga ta’minlaydi. Inovasion (inglizcha innovation) – yangilik, kiritish, yangilikdir. Inovasion texnologiyalar pedagogik jarayon hamda o’qituvchi va o’quvchi-talabalar faoliyatiga yangilik, o’zgartirishlar kiritish bo’lib, uni amalga oshirishda asosan interaktiv metodlaridan to’liq foydalaniladi. Interaktiv metodlar – bu jamoa bo’lib fikrlash deb yuritiladi, ya’ni pedagogik ta’sir etish usullari bo’lim ta’lim mazmunini tarkibiy qismlari bo’lib hisoblanadi. Bu metodlarning o’ziga xosligi shundaki, ular faqat pedagogik o’quvchi-talabalarning birgalikdagi faolit ko’rsatishi orqali amalga oshiriladi. Bunday pedagogik hamkorlik jarayoni o’ziga xos bo’lib, ularga quyidagilar kiradi:
- o’quvchi – talabaning dars davomida befarq bo’lmasligi, mustaqil fikrlashni, ijod etishi va izlanish majbur etishi;
- o’quvchi – talabani o’quv jarayonida bilimga bo’lgan qiziqishlarini doimiy ravishda bo’lishini ta’minlashi;
- o’quvchi – talabaning bilimga bo’lgan qiziqishlarini mustaqil ravishda har bir masalaga ijobiy yondashgan holda kuchaytirishi;
- pedagog va o’quvchi – talabaning hamisha hamkorlikdagi faoliyatini tashkil etish;
Zamonaviy pedagogik texnologiyalarining eng asosiy negizi bu o’qituvchi va o’quvchi – talabalarining hamkorlikda belgilangan maqsaddan kafolatlangan natijaga erishishlari uchun tanlangan texnologiyalarga bog’liq. Har bir dars mavzusi, o’quv predmetining o’ziga xos texnologiyasi bor, ya’ni o’quv jarayonidagi pedagogik texnologiyalar, - bu yakka tartibdagi jarayoni bo’lib, u o’quvchi – talabaning ehtiyojidan kelib chiqqan holda bir maqsadga yo’naltirilgan oldindan loyihalashtirilgan va kafolatlangan natija berishiga qaratilgan pedagogic jarayondir. Ya’ni zamonaviy pedagogik texnologiyalarning xislati shundaki, unga qo’yilgan maqsadga erishish kafolatini berishi o’quv jarayoni rejalashtiriladi va amalga oshiriladi. Darhaqiqat, mashg’ulotning muvofiqqiyatli o’tishining 80% i o’quv jarayonini to’g’ri loyihalashtirish, tashkil etish va uni amalga oshirishiga bog’liq.
O’quv jarayonini loyihalashtirish quyidagi 3 bosqichdan iborat:
1. O’quv maqsadlari va natijalarini belgilash;
2. Natijalar asosida nazorat topshiriqlari va baholash mezonlarini ishlab chiqish;
3. O’quv jarayonining texnologik xaritasini ishlab chiqish.
O’quv jarayonining loyihalashtirishda ta’lim mazmunini, maqsadini, o’tilayotgan natijani to’g’ri belgilash, ta’lim metodlari, shakllari va vositalarini to’g’ri tanlash, o’quvchi – talabalarning bilim, ko’nikma va malakalarini baholashning aniq mezonlarini oldindan ishlab chiqish, mashg’ulotga ajratilgan vaqt ichida ularni to’g’ri amalga oshirish va bir-biri bilan uyg’unlashuviga e’tiborini qaratish. Maqsadni amalga oshirish va kafolatlangan natijaga erishish, ham o’qituvchi, ham o’quvchi – talabaning hamkorlikdagi faoliyati hamda ular qo’ygan maqsad, mazmun, metod, shakl, vosita, ya’ni texnologiyaga bog’liq.
Zamonaviy ta’lim texnologiyasi quyidagi elementlardan iborat:
1. Ta’lim beruvchi;
2. Ta’lim oluvchi;
3. Ta’lim shakllari;
4. Ta’lim maqsadi;
5. Kutilayotgan natija;
6. Ta’lim metodlari;
7. Ta’lim vositalari;
8. Nazorat va baholash.
Elementlardan eng asosiysi maqsad va kutilayotgan natijalar. O’quv maqsadi – bu muayyan ta’lim jarayonini yakunida ta’lim oluvchi tomonidan o’zlashtirilishi, ya’ni xosil qilinishi lozim bo’lgan bilim, hatti-harakat bilan bog’liq bo’lgan amaliy topshiriqni uddalay olish mahorati, shaxsiy fazilatlari va xulqini belgilaydi. O’qituvchi va o’quvchi – talabaning maqsaddan natijaga erishishda qanday texnologiyani tanlashlari ular ixtiyoriga, chunki har ikkala tomonning asosiy maqsadi aniq: natijaga erishishga qaratilgan, bunda o’quvchi – talabaning bilim saviyasi, guruh harakteri, sharoitga qarab ishlatiladigan texnologiya tanlanadi, masalan natijaga erishishi uchun balkim, kompyuter bilan ishlashi lozimdir, balki film, tarqatma material, chizma va plakatlar, turli adabiyotlar, axborot texnologiyasi kerak bo’lar, bular o’qituvchi va o’quvchi – talabalarga bog’liq Demak, o’qitish jarayonini oldindan loyihalashtirish zarur, bu jarayonda o’qituvchi o’quv predmetining o’ziga xos tomonini, joy va sharoitni, o’qitishning texnik vositalari (O’TV)ni asosiysi, o’quvchi – talabaning imkoniyati va ehtiyojini hamdahamkorlikdagi faoliyatni tashkil eta olishini hisobga olishi kerak, shundagina kerakli kafolatlangan natijaga erishish mumkin. Natija esa baholanmog’i zarur, o’quvchi – talabaning bilimini baholash doimo “Nimani baholamoq kerak?” degan savol bilan bog’liq. Bunga “o’qitish va o’rgatish maqsadi va vazifalariga erishganlik darajalarini baholash” deb javob berish zarur. Bu holda maqsad o’qituvchining faoliyatiga qaratilganligi (o’rgatish, tushuntirish, ko’rsatish, gapirib berish va hokazo), vazifalarga esa (ingliz adabiyotiga asoslani) o’rgatish natijalari kiritilganligi foydaliroq. Agar vazifalar aniqlangan bo’lsa, unda o’quv natijalarini aniqlash uchun nazorat topshiriqlari tuzish lozim. Bular og’zaki, yozma, nazorat savollari yoki test bo’lishi mumkin. Ta’lim oluvchilarni baholashda mezonli baholash shaklidan foydalaniladi. Ushbu baholash-baholanuvchining ta’lim jarayonida qo’lga kiritilgan natijalarini bilish, ko’nikma va malakalarini oldindan belgilangan o’quv maqsadlari asosida ishlab chiqilgan, hamma uchun umumiy va bir xil mezonlarga ko’ra taqqoslash va o’lchashdan iborat bo’lgan baholash shaklidir. O’qituvchi har bir darsni yaxlit holatda ko’ra bilishi, uni tasavvur etish uchun bo’lajak dars jarayonini loyihalashtirib olishi kerak. Bunda o’qituvchiga u tomonidan bo’lajak darsni texnologik xaritasini tuzib olishi muhim ahamiyatga egadir, chunki darsning texnologik xaritasi har bir mavzu, har bir dars uchun o’qitilayotgan predmet, fanning xususiyatidan,o’quvchi – talabalarning imkoniyati va ehtiyojidan kelib chiqqan holda tuziladi.Har bir darsni rang-barang, qiziqarli bo’lishi, avvaldan puxtao’ylab tuzilgan darsning loyihalashtirilgan texnologik xaritasiga bog’liq. Darsning texnologik xaritasini qay ko’rinishda yoki shaklda tuzish, bu o’qituvchining tajribasi, qo’ygan maqsadi va ixtiyoriga bog’liq. Texnologik xaritani tuzish o’qituvchini darsning kengaytirilgan konspektini yozishdan xalos etadi, chunki bunday xaritada dars jarayonining barcha qirralari o’z aksini topadi. Demak, o’quv jarayonining texnologik xaritasi dars jarayonidagi faoliyatni loyihalashtirish, dars mazmunini boyitish va ta’lim samaradorligini oshirishdir, masalan:
Fan: zamonaviy pedagogika asoslari
Mavzu: ta’lim jarayonini loyihalash
Mavzu maqsadi: o’quvchi – talabalardan ta’lim jarayonini zamonaviy pedagogik texnologiya va didaktik loyihalashtirish to’g’risidadastlabki bilim va ko’nikmalarni shakllantirish.
Kutilayotgan natija:
- mavzuning mohiyatini tushuntira oladi;
- didaktik jarayonni tashkil etishda zamonaviy pedagogik
texnologiyalar asosida o’quv jarayonini loyihalashni aytib bera oladi;
- parallel va zanjirsimon bog’lanish orasidagi farqlarni aytib bera oladi;
- tayanch iboralarni ifodalab bera oladi;
- o’zi mustaqil mavzuni tahlil qila oladi.
Mavzuni o’rganish uchun ajratilgan vaqt: (80 daqiqa)
O’qitish va o’rganish strategiyasi:
Trening shakli va interfaol o’qitish usullaridan foydalanish. Resurs (dars uchun zarur bo’lgan jihozlar):
Dars turi: hamkorlikda o’rganish.
Dars tafsiloti.
Demak, zamonaviy pedagogik texnologiyalarningmazmunmohiyati shundaki, unda qo’yilgan maqsadlarga erishish kafolatini beruvchi o’quv jarayoni rejalashtiriladi va amalga oshiriladi. Ta’limni texnologiyalashtirishning asosini, ta’lim jarayoni samaradorligini oshirish maqsadida ta’lim oluvchilarni berilgan sharoitda va ajratilgan vaqt oralig’ida loyihalashtirilayotgan o’quv natijalariga erishishlarini kafolatlash maqsadida to’liq boshqarish g’oyasini tashkil etadi.