Art is a diverse range of human activities in creating visual, auditory or performing artifacts (artworks), expressing the author's imaginative, conceptual ideas, or technical skill

Forms, genres, media, and styles

The creative arts are often divided into more specific categories, typically along perceptually distinguishable categories such as media, genre, styles, and form.^[48] Art form refers to theelements of art that are independent of its interpretation or significance. It covers the methods adopted by the artist and the physical composition of the artwork, primarily non-semantic aspects of the work (i.e., figurae),^[49] such as color, contour, dimension, medium, melody, space, texture, and value. Form may also include visual design principles, such as arrangement, balance, contrast, emphasis, harmony, proportion, proximity, and rhythm.^[50]

In general there are three schools of philosophy regarding art, focusing respectively on form, content, and context.^[50] Extreme Formalism is the view that all aesthetic properties of art are formal (that is, part of the art form). Philosophers almost universally reject this view and hold that the properties and aesthetics of art extend beyond materials, techniques, and form.^[51] Unfortunately, there is little consensus on terminology for these informal properties. Some authors refer to subject matter and content – i.e., denotations and connotations – while others prefer terms like meaning and significance.^[50]

Extreme Intentionalism holds that authorial intent plays a decisive role in the meaning of a work of art, conveying the content or essential main idea, while all other interpretations can be discarded.^[52] It defines the subject as the persons or idea represented,^[53] and the content as the artist's experience of that subject.^[54] For example, the composition of Napoleon I on his Imperial Throne is partly borrowed from the Statue of Zeus at Olympia. As evidenced by the title, the subject is Napoleon, and the content is Ingres's representation of Napoleon as "Emperor-God beyond time and space".^[50] Similarly to extreme formalism, philosophers typically reject extreme intentionalism, because art may have multiple ambiguous meanings and authorial intent may be unknowable and thus irrelevant. Its restrictive interpretation is "socially unhealthy, philosophically unreal, and politically unwise".^[50]

Finally, the developing theory of post-structuralism studies art's significance in a cultural context, such as the ideas, emotions, and reactions prompted by a work.^[55] The cultural context often reduces to the artist's techniques and intentions, in which case analysis proceeds along lines similar to formalism and intentionalism. However, in other cases historical and material conditions may predominate, such as religious and philosophical convictions, sociopolitical and economic structures, or even climate and geography. Art criticism continues to grow and develop alongside art.^[50]

San'at - bu insonning go'zalligi yoki hissiy kuchi uchun qadrlash uchun mo'ljallangan, vizual, eshitish yoki san'at asarlarini (badiiy asarlar) yaratishda, muallifning tasavvuriy, kontseptual g'oyalarini yoki texnik mahoratini ifoda etishda inson faoliyatining xilma-xildir. [1] [2] San'at asarlarini ishlab chiqarish bilan bog'liq boshqa faoliyat san'atni tanqid qilish, san'at tarixini o'rganish va san'atning estetik yoyilishini o'z ichiga oladi.

Rassomchilik, haykaltaroshlik va me'morchilik san'atning uchta klassik sohasi hisoblanadi. Musiqa, teatr, kino, raqs va boshqa ijro san'atlari, shuningdek, adabiyot va interfaol vositalar kabi boshqa vositalar san'atning kengroq ta'rifiga kiritilgan. [1] [4] 17-asrga qadar san'at har qanday mahorat yoki mahoratga tegishli edi va hunarmandchilik yoki fanlardan farqlanmagan. 17-asrdan keyin zamonaviy foydalanishda, estetik nuqtai nazar muhim ahamiyatga ega bo'lgan joyda, tasviriy san'at dekorativ yoki amaliy san'at kabi umumiy ko'nikmalardan ajralib chiqadi va ajralib turadi.

San'at degani nima degan tushuncha munozarali [5] [6] [7] va vaqt o'tishi bilan o'zgargan bo'lsa-da, umumiy tavsiflarda inson agentligi [8] va ijoddan kelib chiqadigan tasavvur yoki texnik mahorat g'oyasi eslatib o'tilgan. Ijod va talqin kabi san'at va shunga o'xshash tushunchalar falsafa estetikasi deb nomlanuvchi sohada tadqiq etiladi.

Ijodiy va tasviriy san'at

San'at tarixi nuqtai nazaridan, badiiy asarlar insoniyat uchun deyarli mavjud bo'lgan: tarixdan avvalgi san'atdan zamonaviy san'atgacha; ammo, ba'zi nazariyotchilar "badiiy asarlar" ning tipik tushunchasi zamonaviy G'arb jamiyatlaridan tashqarida kamroq mos keladi deb o'ylashadi. San'at ta'rifining dastlabki bir ma'nosi qadimgi Lotin ma'nosi bilan chambarchas bog'liq bo'lib, u deyarli "mahorat" yoki "hunarmandchilik" kabi "hunarmand" so'zlari bilan birlashtirilgan. Ushbu ma'nodan kelib chiqqan inglizcha so'zlarga artefakt, sun'iy, artefice, tibbiyot va harbiy san'at kiradi. Shu bilan birga, so'zni boshqa etimologiyasi bilan bog'liq bo'lgan boshqa ko'plab so'z birikmalari mavjud.

Vaqt o'tishi bilan Aflotun, Aristotel, Sokrat va Kant kabi faylasuflar san'atning ma'nosini shubha ostiga qo'ydilar. Aflotunning bir nechta suhbati san'at bilan bog'liq savollarni hal qiladi: Sokrat she'riyat musesdan ilhomlangan va oqilona emas, deydi. U bu haqida va Phedrusda (265a-c) ilohiy jinnilikning boshqa shakllarini (mastlik, erotiklik va tush ko'rish) ma'qullaydi va respublikada Gomerning buyuk she'riy san'atini, shuningdek, kulgisini ham taqiqlamoqchi. Ionda Sokrat respublikada Gomerning noroziligi haqida hech qanday ma'lumot bermaydi. Ion muloqoti Gomerning Iliadini qadimgi Yunoniston dunyosida, hozirgi xristian olamida Bibliya singari faoliyat ko'rsatganligini ta'kidlaydi: ilohiy ilhom bilan yozilgan adabiy san'at, axloqiy rahbarlikni beradigan, agar uni to'g'ri talqin qilish mumkin bo'lsa.

Adabiy san'at va musiqa san'atiga kelsak, Aristotel epik she'riyatni, fojeani, komediyani, diyramamboylik she'riyatni va musiqani taqlid qiluvchi yoki taqlid qiluvchi san'at deb hisoblagan. Masalan, musiqa ritm va uyg'unlik muhitiga taqlid qiladi, raqs faqat ritm bilan, she'r esa til bilan taqlid qilinadi. Shakllar, shuningdek, taqlid qilish ob'ektlarida ham farq qiladi. Masalan, komediya - bu erkaklardan dramatik taqlid qilish; holbuki fojialar erkaklarga o'rtacha darajadan biroz yaxshiroq taqlid qiladi. Va nihoyat, shakllar taqlid qilish uslubi bilan farq qiladi - hikoya yoki xarakter orqali, o'zgarish yoki o'zgarishsiz va drama yoki drama orqali. [15] Aristotel taqlid insoniyat uchun tabiiydir va insoniyatning hayvonlardan ustunliklaridan birini tashkil qiladi, deb ishondi. 16]

Badiiy san'at yoki tasviriy san'atning qisqartmasi sifatida so'z san'atining so'nggi va o'ziga xos ma'nosi 17-asr boshlarida paydo bo'lgan. [17] Tasviriy san'at deganda rassomning ijodini ifoda etish yoki tinglovchilarning estetik tuyg'ularini uyg'otish yoki tomoshabinni yanada nozik yoki nozik san'at asarini ko'rib chiqishga jalb qilish uchun foydalaniladigan mahorat tushuniladi.

Ushbu oxirgi ma'noda so'z san'ati bir nechta narsalarga murojaat qilishi mumkin: (i) ijodiy mahoratni o'rganish; (ii) ijodiy mahoratdan foydalanish jarayoni; (iii) ijodiy mahorat mahsuli yoki (iv). ijodiy mahorat bilan tomoshabinlarning tajribasi. Ijodiy san'at (san'at sifatida intizom) - bu shaxsiy asarlar (san'at sifatida faoliyat) tomonidan talab qilinadigan va idrok etuvchiga talqin qilish uchun xabar, kayfiyat yoki ramziy ma'noni beradigan san'at asarlarini (san'at asari sifatida) ishlab chiqaradigan fanlar to'plami. tajriba). San'at bu sezgi orqali insonning fikrlari, his-tuyg'ulari, e'tiqodi yoki g'oyalarini uyg'otadigan narsa. San'at asarlari shu maqsadda aniq ishlab chiqilishi yoki tasvirlar yoki narsalar asosida talqin qilinishi mumkin. Kant kabi ba'zi olimlar uchun fanlarni va san'atni fanni san'at sohasi va san'atni badiiy ifoda erkinligi sohasi sifatida ajratish mumkin edi. [18]

Ko'pincha, agar mahorat umumiy yoki amaliy usulda qo'llanilsa, odamlar buni san'at emas, balki hunarmandchilik deb bilishadi. Xuddi shunday, agar mahorat tijorat yoki sanoat usulida qo'llanilsa, u tasviriy san'at o'rniga tijorat san'ati deb qaralishi mumkin. Boshqa tomondan, qo'l san'atlari va dizayn ba'zan amaliy san'at deb hisoblanadi. Ba'zi bir san'at izdoshlari tasviriy san'at va amaliy san'at o'rtasidagi farq aniq aniq farqlardan ko'ra, san'at haqida qilingan baho bilan ko'proq bog'liqligini ta'kidlashadi. Biroq, hatto tasviriy san'at ham ko'pincha sof ijodkorlik va o'zini ifoda etishdan tashqari maqsadlarga ega. San'at asarlarining maqsadi siyosiy, ma'naviy yoki falsafiy asosdagi san'at g'oyalarini etkazish bo'lishi mumkin; go'zallik tuyg'usini yaratish (estetikaga qarang); idrokning xususiyatini o'rganish; zavq uchun; yoki kuchli his-tuyg'ularni tug'dirish uchun. Maqsad yo'qdek tuyulishi mumkin.

San'atning tabiati faylasuf Richard Uollgeym tomonidan "insoniyat madaniyatining an'anaviy muammolarini eng ko'p xalaqit beruvchilardan biri" deb ta'riflagan. [20] San'at hissiyot va g'oyalarni ifoda etish yoki etkazish vositasi, rasmiy elementlarni o'z manfaati uchun o'rganish va qadrlash vositasi, shuningdek, mimesis yoki vakillik sifatida aniqlangan. Mimesis san'ati Aristotel falsafasida chuqur ildizlarga ega. Leo Tolstoy san'atni bir kishidan boshqasiga etkazish uchun bilvosita vositalardan foydalanish deb aniqladi. Benedetto Krous va R. G. Kollingvud san'at hissiyotlarni ifoda etuvchi idealistik qarashni ilgari surdilar va shuning uchun san'at asari ijodkorning ongida mavjuddir. [22] [23] Shakl sifatida san'at nazariyasi Kant falsafasida ildiz otgan va XX asr boshlarida Rojer Fry va Kliv Bell tomonidan ishlab chiqilgan. So'nggi paytlarda Martin Xeydegger ta'siridagi mutafakkirlar san'atni jamiyat o'zini o'zi ifoda qilish va izohlash vositasi sifatida rivojlantiradigan vosita sifatida izohladilar. Jorj Dikki san'at asarini har qanday artefakt sifatida belgilaydigan institutsional san'at nazariyasini taklif qildi, unga ko'ra "san'at olami" deb nomlanadigan ijtimoiy institut nomidan ish olib boradigan malakali shaxs yoki shaxslar uni qadrlash uchun nomzod maqomini berishdi. ". [25] Larri Shiner tasviriy san'atni "mohiyat yoki taqdir emas, balki biz yaratgan narsadir. San'at, biz tushunganimizdek, bu bor-yo'g'i ikki yuz yillik evropa ixtirosi" deb ta'riflagan.

San'at mimesis (uning voqelikni aks ettirish), hikoya (hikoya qilish), ifoda, hissiyot aloqasi yoki boshqa fazilatlar jihatidan ajralib turishi mumkin. Romantik davrda san'at "inson ongining din va ilm-fanga ajratiladigan maxsus fakulteti" sifatida namoyon bo'ldi.

Tarix

Tasviriy san'at san'atning eng qadimgi hujjatlashtirilgan shakllari bo'lib, bugungi kunda rasm, haykaltaroshlik, matbaa, fotografiya va boshqa vizual vositalarni o'z ichiga olgan sohalarda tasvirlar yoki ob'ektlar yaratilishini o'z ichiga oladi. Taxminan 40,000 yil oldin joylashgan Yuqori paleolit ​​davridan haykallar, g'or rasmlari, tosh rasmlari va petrogliflar topilgan [29], ammo bunday san'atning aniq ma'nosi ko'pincha bahsli bo'lib keladi, chunki ularni yaratgan madaniyatlar haqida ozgina ma'lumot mavjud. 2014 yilda Homo erectus tomonidan o'yilgan qobiq 430,000 dan 540,000 yoshgacha bo'lganligi aniqlandi. [30] 130 ming yillik oq dumli burgut talonlari to'plamlari neandertallarning manipulyatsiyasini, ehtimol uni zargarlik buyumlari sifatida ishlatish uchun ishlatilishini ko'rsatadigan kesilgan izlar va aşınmalardan iborat. [31] Janubiy Afrikadagi g'orda, taxminan 75000 yil avval, burg'ulashgan salyangozlar qatori topilgan. [32] Bo'yoqlarni saqlash uchun ishlatilgan konteynerlar 100 000 yil oldin topilgan. [33]

San'atning ko'plab buyuk an'analari qadimiy tsivilizatsiyalardan biri: Qadimgi Misr, Mesopotamiya, Fors, Hindiston, Xitoy, Qadimgi Yunoniston, Rim, shuningdek Inka, Mayya va Olmecning san'atida asos bor. Ushbu dastlabki tsivilizatsiya markazlarining har biri o'z san'atida o'ziga xos va o'ziga xos uslubni rivojlantirgan. Ushbu tsivilizatsiyalarning hajmi va davomiyligi tufayli ularning ko'pgina san'at asarlari saqlanib qolgan va ularning ta'siri ko'proq boshqa madaniyatlarga va undan keyingi davrlarga o'tgan. Ba'zilar, shuningdek, rassomlarning qanday ishlashlari haqida birinchi yozuvlarni taqdim etdilar. Masalan, yunon san'atining ushbu davri insonning jismoniy shaklini qadrlash va mushaklar, gavjumlik, go'zallik va anatomik jihatdan to'g'ri nisbatlarni namoyish qilish uchun tenglashtirilgan ko'nikmalarni rivojlantirishni ko'rdi.

G'arbiy O'rta asrlarda Vizantiya va O'rta asrlar san'atida ko'p san'at Bibliya va diniy madaniyat haqidagi mavzularni ifodalashga qaratilgan edi va rasmlar fonida oltindan foydalanish kabi samoviy olamning yanada ulug'vorligini ko'rsatadigan uslublardan foydalangan. yoki mozaikadagi yoki derazalardagi oynalar, ular shuningdek ideal, naqshli (yassi) shakllarda raqamlarni taqdim etgan. Shunga qaramay, kichik Vizantiya asarlarida klassik realistik an'ana saqlanib qoldi va katolik Evropa san'atida realizm tobora o'sib bordi.

Uyg'onish san'ati moddiy dunyoni va unda yashaydigan odamlarning inson tanasining jasadini aks ettiruvchi realistik tasvirlashga katta e'tibor qaratdi va turg'unlikni uch o'lchovli tasvirlash uchun tizimli grafik nuqtai nazarni ishlab chiqishga ega bo'ldi. rasm maydoni. [36]

Sharqda Islom san'atining ikonografiyani rad etishi geometrik naqshlar, xattotlik va arxitekturaga urg'u berdi. Sharqda din badiiy uslub va shakllarda ham ustunlik qildi. Hindiston va Tibet bo'yalgan haykallarga va raqsga katta e'tibor qaratishgan, diniy rasmlar esa haykaltaroshlikdan ko'plab konventsiyalarni olgan va konturlarga urg'u berib yorqin kontrast ranglarga moyil bo'lgan. Xitoy ko'plab badiiy shakllarning gullab-yashnashini ko'rdi: jade o'ymakorligi, bronza buyumlari, kulolchilik (jumladan, imperator Qinning ajoyib terakota armiyasi [39]), she'riyat, hattotlik, musiqa, rasm, drama, fantastika va boshqalar. davri va ularning har biri an'anaviy ravishda hukmron sulola nomi bilan atalgan. Masalan, Tang sulolasi rasmlari monoxromatik va siyrak bo'lib, ideal landshaftlarni ta'kidlaydi, ammo Ming sulolasi rasmlari juda band va rang-barang bo'lib, sozlash va kompozitsiya orqali hikoyalarni aytib berishga e'tibor beradi. Yaponiya o'z uslublarini imperator sulolalaridan keyin ham ataydi va hattotlik va rassomlik uslublari o'rtasida o'zaro uyg'unlikni ko'rdi. Yog'ochli blokirovkali bosib chiqarish Yaponiyada 17-asrdan keyin muhim ahamiyat kasb etdi. [41]

18-asrdagi G'arbiy Ma'rifat Asri soat mexanizmi koinotining jismoniy va oqilona aniqliklarini badiiy tasvirini, shuningdek, post-monarxistik dunyoning siyosiy-inqilobiy qarashlarini, masalan, Bleykning Nyutonni ilohiy geometr sifatida tasvirlashini ko'rdi [42] yoki Dovudning targ'ibot rasmlari. Bu Gyote romanlarida tasvirlangan odamlarning hissiy tomonlari va individualligi rasmlari foydasiga Romantik rad etilishiga olib keldi. XIX asr oxirida akademik san'at, simbolizm, impressionizm va fauvizm kabi bir qator badiiy harakatlar boshlandi. [43] [44]

XX asr san'ati tarixi cheksiz imkoniyatlar haqida hikoya bo'lib, ularning har biri keyingi navbatda yo'q bo'lib ketadigan yangi standartlarni izlashdir. Shunday qilib, impressionizm, ekspressionesionizm, fovizm, kubizm, dadaizm, syurrealizm va boshqalar parametrlari ular ixtiro qilingan vaqtdan uzoq vaqt davomida saqlanib qolmaydi. Bu vaqt ichida global miqyosdagi o'zaro ta'sir kuchayib borishi G'arb san'atiga boshqa madaniyatlarning teng ravishda ta'sirini ko'rdi. Shunday qilib, yapon yog'ochdan yasalgan bosma nashrlar (o'zlari G'arbiy Uyg'onish davri ustalarining ta'siri ostida) impressionizm va keyingi rivojlanishlarga katta ta'sir ko'rsatgan.

Keyinchalik Afrika haykallari Pikasso va ma'lum darajada Matiss tomonidan olingan. Xuddi shunday, XIX-XX asrlarda G'arb Sharq san'atiga katta ta'sir ko'rsatdi va dastlab g'arb g'oyalari kommunizm va post-modernizm kabi kuchli ta'sirga ega edi. [45]

Modernizm, haqiqatni idealistik izlash, XX asrning ikkinchi yarmida uning chidab bo'lmasligini anglashga imkon berdi. Teodor V. Adorno 1970 yilda shunday degan edi: "San'at bilan bog'liq bo'lgan hech narsa endi boshqa narsa sifatida qabul qilinishi mumkin emas: san'atning o'zi ham, umuman san'at bilan bog'liq san'at ham, hatto san'at huquqi ham mavjud emas". [46] Relyativizm muqarrar bir haqiqat sifatida qabul qilindi, bu zamonaviy san'at va postmodern tanqid davriga olib keldi, bu erda dunyo va tarix madaniyati o'zgaruvchan shakllar sifatida qaraladi, ularni skeptitsizm va istehzo bilan baholash va jalb qilish mumkin. Bundan tashqari, madaniyatlarning bo'linishi tobora xiralashmoqda va ba'zilarning fikriga ko'ra, endi mintaqaviy emas, balki global madaniyat nuqtai nazaridan o'ylash o'rinli bo'ladi.

"San'at asarining kelib chiqishi" asarida nemis faylasufi va seminal mutafakkir Martin Xaydegger san'at mohiyatini borliq va haqiqat tushunchalari nuqtai nazaridan ta'riflaydi. Uning ta'kidlashicha, san'at nafaqat madaniyatda haqiqat elementini ifoda etish usuli, balki uni yaratish va "paydo bo'lishi" mumkin bo'lgan tramplin bilan ta'minlash vositasidir. San'at asarlari shunchaki narsalarning tasviri emas, balki aslida jamoaning umumiy tushunchasini hosil qiladi. Har safar har qanday madaniyatga yangi san'at asari qo'shilsa, u bo'ladigan narsaning ma'nosi o'zgaradi.

Shakllar, janrlar, media va uslublar

Ijodiy san'at odatda ko'proq o'ziga xos kategoriyalarga bo'linadi, odatda meditsina, janr, uslub va shakl kabi farqlanadigan kategoriyalar bo'yicha. San'at shakli - bu izohlash yoki ahamiyatsiz bo'lgan san'at asarlariga. Unda rassom tomonidan qabul qilingan usullar va badiiy asarning jismoniy tarkibi, asosan asarning semantik bo'lmagan jihatlari (masalan, figuralar), [49] rang, kontur, o'lcham, o'rta, ohang, makon, tekstura va boshqa narsalar kabi. qiymati. Shakl, shuningdek, tartibga solish, muvozanat, kontrast, urg'u, uyg'unlik, mutanosiblik, yaqinlik va ritm kabi vizual dizayn tamoyillarini o'z ichiga olishi mumkin.

Umuman san'at bo'yicha falsafaning uchta maktabi mavjud bo'lib, ular asosan shakl, mazmun va kontekstga qaratilgan. Ekstremal rasmiyatchilik - bu san'atning barcha estetik xususiyatlari rasmiy (ya'ni badiiy shaklning bir qismi) degan qarash. Faylasuflar bu qarashni deyarli butunlay rad etadilar va san'atning estetikasi materiallar, uslublar va shakllardan tashqarida ekanligiga ishonishadi. Afsuski, ushbu norasmiy xususiyatlar uchun terminologiyada juda kam kelishuv mavjud. Ba'zi mualliflar mavzu va mazmunga murojaat qilishadi - ya'ni, izohlar va izohlar - boshqalari ma'no va ahamiyat kabi atamalarni afzal ko'rishadi. [50]

Favqulodda niyatlilik, mualliflik niyati badiiy asar mazmunida yoki asosiy asosiy g'oyani etkazishda hal qiluvchi rol o'ynaydi, boshqa barcha izohlarni esa bekor qilish mumkin. U mavzuni vakillar yoki g'oyalar sifatida belgilaydi, [53] va tarkibni rassomning ushbu mavzudagi tajribasi sifatida belgilaydi. [54] Masalan, Napoleon I ning Imperator Taxtidagi tarkibi qisman Olimpiyada Zevs haykalidan olingan. Sarlavha shundan dalolat beradiki, mavzu Napoleon va tarkib Ingresning Napoleonni "vaqt va makondan tashqarida imperator - Xudo" degan ifodasidir. [50] Ekstremal rasmiyatchilikka o'xshab, faylasuflar odatda haddan tashqari intizomni rad etadilar, chunki san'at bir nechta noaniq ma'noga ega bo'lishi mumkin va mualliflik niyati bilinmaydigan va shuning uchun ahamiyatsiz bo'lishi mumkin. Uning cheklovchi talqini "ijtimoiy nosog'lom, falsafiy jihatdan nostandart va siyosiy jihatdan aqlsiz". [50]

Va nihoyat, rivojlanayotgan post-strukturalizm nazariyasi asarning g'oyalari, hissiyotlari va reaktsiyalari kabi madaniy nuqtai nazardan san'atning ahamiyatini o'rganadi. Madaniy kontekst ko'pincha rassomning texnik va niyatlarini pasaytiradi, bunda tahlil rasmiyatchilik va niyatlilikka o'xshash yo'nalishlarda davom etadi. Biroq, boshqa hollarda, diniy va falsafiy e'tiqodlar, ijtimoiy-siyosiy va iqtisodiy tuzilmalar yoki hatto iqlim va geografiya kabi tarixiy va moddiy sharoitlar ustunlik qilishi mumkin. San'at tanqidi san'at bilan bir qatorda o'sib va ​​rivojlanib boraveradi. [50]