Arshi muhandislik-iqtisodiyot instituti

Banklarning iqtisodiyotdagi roli
Banklarning mohiyati va funksiyalari va shuningdek bajaradigan operatsiyalari va ko’rsatadigan xizmatlari ularning iqtisodiyotdagi rolini belgilab beradi. Banklarning iqtisodiyptdagi roli deganda asosiy e’tibor ularning vujudga kelish omillari, rivojlanish omillari va bajaradigan operatsiyalariga qaratish lozim. Banklarning roli ulrning funksiyalari kabi ma’lum darajadagi xususiyatlariga egadir. Bankalr mulkiy jihatdan qanday shaklda tashkil topgan bo’lishidan qat’iy narzr iqtisodiyotda umum ahamiyatga ega bo’gan operatsiyalarni bajaradi. Shu bois han banklar qanday mulkiy shaklda yoki ixtisoslikda tashkil topgan bo’lishidan qatiy nazar ular iqtisodiyotda alohida ahmiyat kasb etadi.
Banklarning iqtisodiyotdagi roli xususida so’z ketganda dastlab jamiyatda ulrning bajaradigan operatsiyalari zarurligi va turlari ehtiyoji doirasida so’z yuritish maqsadga muvofiq. Bularning barchasi banlarning iqtisodiyotdagi ahamiyatini anglatadi. Albatta banklarning iqtisodiytdagi ahamiyati juda ko’p qirrali bo’lib, ularning asosiylari quyidagilardan iborat:

• 
  Jamiyatdagi vaqtinchalik bo’sh pl mablag’larini tegishli shartlar asosida o’ziga jalb etadi
  
• 
  Qo’shimcha moliyaviy mablag’larga ehtiyoji mavjud xo’jalik yurutuvchi subyektlar va aholiga qaytarishlik to’lovlilik muddatlilik va tamingablik asosid mablag’lar beradi
  
• 
  Milliy valyutaning emissiyasini tashkil etadi va barqarorligini taminlash doirasida pul-kredit siyosatini amalga oshiradi
  
• 
  Pul aylanmasini etadi va ularning tartibini belgilaydi
  
• 
  Iqtisodiy munosabatlarga kirishuvchi subyektlar o’rtasida hisob-kitob va to’lovlarni amalga oshirishda vositachilik qiladi
  
• 
  Bozor ishtirokchilariga turli darajada komission va maslahat xizmatlarini amalga oshiradi
  
• 
  Aholiga va mijozlarga trast depozitlar xizmatlarini taklif etadi
  

Banklarning iqtisodiyotdagi rolini asosiy jihatlaridan biri jamiyatdagi vaqtinchalik pul mablag’larini jamg’arish asosida ularni iqtisodiyodagi tegishli tarmoqlariga qayta taqsimlashda namoyon bo’ladi. Ma’lumki jamiyatda faoliyat yurutuvchi xo’jalik subyektlarining asosiy maqsadi iqtisodiy foyda olishga qaratilgan. Bu ikki tomonning iqtisodiy manfaatlarini birlashtiruvchi moliyaviy tasgkilot sifatida banklar maydonga chiqadi. Birinchi guruh iqtisodiyot tarmoqlarining vaqtinchalik b’sh pil mablag’larini tegishli shartlar asosida jalb etib ushbu mablag’larga ehtiyoji bo’lgan ikkinchi guruh itisodiyot tarmoqlariga ya’ni qo’simcha moliyaviy resurslarga ehtiyoj sezgan xo’jalik subyektlariga qayta taqsimlab beradi. Bizningcha ushbu munosabatlarni bankdan bo’lak birorta moliyaviy tashkilot samarali va tez hal eta olmaydi. Banklarning shbu o’ziga xos jihati iqtisodiyotdagi rolini belgilab beradi. Banklarning iqtisodiyotda bajaradigan yana bir o’ziga xos xususiytlaridan biri bu ularning xo’jalik yurutuvchi subyektlar aholi va davlat tashkilotlari o’ratsida amalga oshiriladigan hisob kitoblarni tashkil etishi va ularning ustidan tegishli nazorat ishlarini amalga oshirish hisoblanadi. Ma’lumki bizor iqtisodiyoti sharoitida xo’jalik yurutuvchi subyektlarni jismoniyshaxlar o’rtasida har kuni bir necha yuz minglab pul o’tkazmalari amalga oshiladi. Bularning barchasi banklar tomonidan amalga oshiriladi va tartibga solib turiladi.
Banklarning iqtisodiyotdagi rolini yuqoriyoki pastligiga qator omillar ta’sir qiladi. Ularning asosiylari quyidagilardan iborat: