Arshi muhandislik-iqtisodiyot instituti

l-rasm. Tijorat banklari tarkibiy tuzilishining namunaviy ko'rinishi
Tijorat banklari faoliyati uning boshqaruv organlari tomonidan amalga oshiriladi. Bankning boshqaruv organi quyidagilar hisoblanadi:

• 
  aksiyadorlar umumiy yig‘ilishi;
  

• 
  bank Kengashi (kuzatuv kengashi) ;
  
• 
  bank Boshqaruvi.
  

Markaziy bank tijorat banklariga bank operatsiyalarini amalga oshirish uchun litsenziya berish yuzasidan qaror qabul qilishda asosiy omil bo‘lib quyidagilar hisoblanadi:

• 
  biznes rejaning maqbulligi;
  

• 
  kapitalning adekvatligi;
  

• 
  daromadlilikning kelgusi istiqbollari;
  
• 
  ko‘zda tutilayotgan rahbaming malakasi va obro‘-e’tibori;
  
• 
  bankni ochish uchun taqdim etilgan hujjatlaming amaldagi qonunchilikka muvofiqligi;
  
• 
  monopoliyaga qarshi choralar.
  

Dastlab tashkil etilayotgan banklaming ustav kapitalida bank-laming ishtirok etishiga yo‘l qo‘yilmaydi, xorijiy kapital ishtirokidagi banklar va shu’ba banklami tashkil etish hollari bundan mustasno.
Tashkil etilayotgan bankning ustav kapitalida bir aksiyadoming ulushi yigirma foizdan ortsa Markaziy bankdan oldindan rozilik olinishi lozim.Bir aksiyador yoki o‘zaro bogTangan aksiyadorlar guruhining tijorat banki ustav kapitalidagi ulushi ustav kapitali umumiy miqdorining 25 foizidan ortiq boTishi mumkin emas.
Yangidan tashkil etilayotgan tijorat banklarining muassislari moliyaviy jihatdan barqaror bo’lishlari lozim. Muassislaming moliyaviy barqarorligi quyidagi omillar bilan belgilanadi:

• 
  balansning nolikvidligi;
  
• 
  toTovga qobiliyatsizlik yoki bankrotlik;
  
• 
  yuridik shaxs rasmiy ravishda bankrot deb eTon qilinishidan qat’i nazar uning passivlari aktivlaridan oshib ketishi;
  
• 
  yuridik shaxs taqdim etgan shaxs zamr hoilarda ustav kapitalini oshira olmasligini ko‘rsatsa;
  
• 
  bankda mulk sotib olinishi ko‘zda tutilishi natijasida bankka yoki uning omonatchilariga moliyaviy xavf solinishi mumkinligini ko‘rsatuvchi boshqa hollar maTum boTsa.
  

Tijorat banklarini tashkil etishda barcha shaxslar ham ishtirok etishi maqsadga muvofiq kelmaydi. Bunday shaxslar tarkibiga:

• 
  bankrotlikka uchragan yuridik shaxsning sobiq rahbarlari, boshqamvi va kuzatuv kengashi a’zolari yoki yirik ishtirokchisi va yuridik shaxsning bankrotligi ulaming harakatlari oqibatida yuzaga kelganligi faktlari ma'lum bolsa;
  
• 
  o‘zining ishbilarmonlik va shaxsiy xattiharakatida ishlarni noto‘g‘ri boshqarish va vijdonan yuritish mumkin emasligini namoyish qilgan shaxslar;
  
• 
  offshor hududlarda ro‘yxatga olingan norezident yuridik shaxsiar;
  
• 
  davlat hokimiyati organlari, mahalliy boshqaruv organlari, jamoat birlashmalari, jamoat fondlari, byudjetdan tashqari fondlar, byudjet muassasalari va tashkilotlari, agar boshqa holat qonunlarda ko‘zda tutilmagan bo‘lsa.
  

Yangidan tashkil etilayotgan tijorat bankiari quyidagi ta’sis hujjatlarini Markaziy bankka taqdim etishi lozim:

1. 
   muassislar tomonidan imzolangan va ulaming muhrlari bilan tasdiqlangan ta’sis shartnomasi;
   

1. 
   muassis — aksiyadorlar yig‘ilishi tomonidan tasdiqlangan va bank Kengashi raisi tomonidan imzolangan bank ustavi;
   

d) ta'sis yig‘ilishining bayoni. Bu hujjatda bankni tashkil etish, ustav kapitali miqdori, ustav va biznes - rejani tasdiqlash, bank Kengashi, taftish komissiyasi va boshqaruvini saylash to‘g‘risidagi qaror bo‘ lishi lozim.
Mustaqillikka erishgandan hozirgi kungacha boigan davrda turli mulk shaklidagi qator banklar tashkil etildi, ulaming asosiy qismi mamlakatimiz moliya-kredit bozorida samarali faoliyat yuritib kelmoqda.
Mamlakatimizda bozor munosabatlarining takomillashuvi va iqtisodiy islohotlaming chuqurlashuvi natijasida ulaming ayrimlarini maqomi o‘zgartirildi, ayrimlari boshqa banklarga qo‘shilib yoki umuman faoliyatini to‘xtatdi. 2018 yil 1 yanvar holatiga mamla-katimizda jami 28 ta tijorat banklari tashkil etilgan bo‘lib, ulaming uchtasi davlat banki, beshtasi xorijiy kapital ishtirokidagi qo‘shma banklar, 8 tasi xususiy banklar, qolganlari aksiyadorlik tijorat banklari hisoblanadi.
Xulosa qilib aytganda, tijorat banklar iqtisodiyotning muhim moliyaviy “qon tomirlari” hisoblanib, ularning faoliyatini tashkil etish va nazorat qilish mamlakatning tegishli qonun va me’yoriy hujjatlari asosida amalga oshiriladi.
Mamlakatimizda bu boradagi jarayon doimiy ravishda rivojlanib va takomillashib bormoqda.